🌍 Występowanie
Afidorodny wirus żółtaczki dyniowatych (Cucurbit aphid-borne yellows virus) występuje w Azji (Arabia Saudyjska, Chiny, Indie, Iran, Korea Południowa, Liban, Sri Lanka, Tajlandia), Afryce (Algieria, Egipt, Libia, Maroko, Sudan, Tunezja), Ameryce Północnej (USA), Ameryce Południowej (Brazylia) i kilku krajach europejskich (Francja, Grecja, Hiszpania, Polska, Serbia, Słowacja, Turcja i Włochy). W Polsce wirus był notowany w niewielkim nasileniu w latach 2018-2019 w uprawach gruntowych cukinii (Cucurbita pepo convar. giromontiina), na terenie województwa wielkopolskiego i kujawsko-pomorskiego. W przeważającej liczbie prób występował on w postaci infekcji mieszanych z innymi wirusami (Cucumber mosaic virus, Watermelon mosaic virus i Zucchini yellow mosaic virus). W kolejnych latach nie odnotowano dalszych wykryć wirusa.
⚠️ Objawy porażenia
Charakterystycznym objawem wywoływanym przez wirusa jest żółknięcie liści, które w zależności od gatunku i odmiany rośliny występuje w różnym nasileniu. Objawy obserwuje się przede wszystkim na starszych liściach, które dodatkowo są zgrubiałe i łamliwe. Patogen bardzo często występuje w infekcji mieszanej z innymi wirusami porażającymi rośliny dyniowate, co powoduje zwiększenie intensywności objawów np. silne chlorozy i nekrozy oraz zniekształcenie liści. Ponadto w przypadku infekcji mieszanych z innymi wirusami owoce są przebarwione i skarłowaciałe, a tym samym pozbawione wartości handlowej. Na rosnących w kraju roślinach cukinii, gdzie wykryto wirusa w infekcjach obserwowano objawy w postaci zniekształconych liści z silnymi chlorozami i nekrozami, zaś owoce były skarłowaciałe oraz przebarwione.
📉 Szkodliwość
Odnotowano wywoływanie przez wirusa strat w produkcji warzyw dyniowatych na poziomie 10-50%. Deformacja owoców przyczynia się do utraty przez nie wartości handlowej.
🔄 Sposoby rozprzestrzeniania
Wirus przenoszony jest przez mszyce, a mianowicie mszycę ogórkową (Aphis gossypii), mszycę brzoskwiniowo-ziemniaczaną (Myzus persice) i Macrosiphum euphorbiae. Ponadto może być on przenoszony na roślinach do sadzenia i częściach roślin gatunków żywicielskich.
⚖️ Status prawny
W Unii Europejskiej, a tym samym w Polsce Cucurbit aphid-borne yellows virus nie podlega obowiązkowi zwalczania (nie jest to agrofag kwarantannowy w Unii).
🔬 Charakterystyka wirusa CABYV
Cucurbit aphid-borne yellows virus (CABYV) należy do rodzaju Polerovirus (rodzina Solemoviridae). Cząsteczki wirusa są izometryczne, o średnicy ok. 25 nm, z jednoniciowym RNA (+) o długości ok. 5,7 kb.
Wirus jest ograniczony do tkanek floemu rośliny żywicielskiej i nie jest mechanicznie przenoszony.
🌿 Rośliny żywicielskie
Główni gospodarze – rośliny z rodziny Cucurbitaceae:
- Cucumis melo – melon (najbardziej podatny)
- Cucumis sativus – ogórek
- Cucurbita pepo – cukinia, dynia zwyczajna
- Cucurbita maxima – dynia olbrzymia
- Citrullus lanatus – arbuz
Wirus może także infekować niektóre gatunki sałaty (Lactuca sativa).
⚠️ Objawy i szkody
Charakterystyczne objawy:
- Żółknięcie liści: Interweinal chlorosis – żółknięcie międzynerwowe, rozpoczynające się od starszych liści
- Grubienie blaszki liściowej: Liście stają się kruche, łamliwe
- Karłowatość: Zahamowanie wzrostu roślin przy wczesnej infekcji
- Spadek plonu: Mniejsze i mniej liczne owoce
Objawy mogą być mylone z niedoborami pokarmowymi lub stresem wodnym.
💰 Znaczenie ekonomiczne
Jeden z najważniejszych wirusów dyniowatych w Europie i basenie Morza Śródziemnego:
- Straty plonu mogą sięgać 30-50% przy wczesnej infekcji
- Szczególnie groźny w uprawach melona we Francji i Hiszpanii
- W Polsce coraz częściej wykrywany w uprawach ogórka i cukinii
Wirus jest przeoczany ze względu na niespecyficzne objawy, co utrudnia ocenę rzeczywistych strat.
🌍 Rozprzestrzenienie geograficzne
Szeroko rozpowszechniony w Starym Świecie:
Europa: Francja (pierwsze opisanie, 1988), Hiszpania, Włochy, Grecja, Niemcy, Polska, kraje bałkańskie.
Azja: Chiny, Korea, Japonia, Turcja, Iran.
Afryka: Egipt, Tunezja, Maroko, Sudan.
Ameryka: Brazylia, Argentyna (zawleczony).
🛡️ Metody zwalczania i przenoszenie
Wektory – mszyce (przenoszenie persystentne, cyrkulacyjne):
- Aphis gossypii – mszyca bawełniana (główny wektor)
- Myzus persicae – mszyca brzoskwiniowa
- Aphis craccivora – mszyca grochu
Zwalczanie:
- Zwalczanie mszyc (insektycydy, biologiczne – biedronki, złotooki)
- Usuwanie chwastów-rezerwuarów wirusa
- Siatki ochronne w uprawach pod osłonami
- Odmiany odporne (dostępne dla melona)
🔍 Metody wykrywania i diagnostyki
Metody laboratoryjne:
- ELISA: Test serologiczny z przeciwciałami monoklonalnymi – standardowa metoda
- RT-PCR: Wysoka czułość, wykrywanie z pojedynczych mszyc
- Real-time RT-PCR: Szybka diagnostyka ilościowa
Wirus nie jest przenoszony przez nasiona, ale może być w nich wykrywany metodami molekularnymi.
📋 Status regulacyjny
Nie jest organizmem kwarantannowym w UE ani w większości krajów. Wirus jest szeroko rozpowszechniony i kontrola kwarantannowa nie jest praktyczna.
W niektórych krajach może być uwzględniony w certyfikacji zdrowotności nasion lub materiału rozmnożeniowego dyniowatych.