📋 Agrilus anxius
Agrilus anxius (opiętek brzozowiec, ang. bronze birch borer) to chrząszcz z rodziny bogatkowatych, groźny szkodnik brzóz w Ameryce Północnej. Stanowi poważne potencjalne zagrożenie dla europejskich brzóz, które według badań są znacznie bardziej podatne na porażenie niż gatunki północnoamerykańskie.
🔬 Charakterystyka
Niewielki chrząszcz o metalicznie zielonkawym, wydłużonym ciele. Cykl życiowy trwa 1–2 lata w zależności od warunków klimatycznych. Samice składają jaja pojedynczo lub w grupach w szczelinach kory. Larwy żerują w łyku na granicy kory i drewna, drążąc kręte chodniki. Dorosłe chrząszcze pojawiają się od maja do połowy lipca.
🌍 Występowanie
Agrilus anxius jest szeroko rozprzestrzeniony w Ameryce Północnej, głównie w regionach północnych gdzie rosną brzozy. Na terenie Unii Europejskiej dotychczas nie stwierdzono występowania tego gatunku. Ze względu na podatność europejskich brzóz, ryzyko zawleczenia oceniane jest jako wysokie.
⚠️ Objawy porażenia
Kręte chodniki larwalne w kambium i bielu, podkorowe zgrubienia nad żerowiskami, otwory wylotowe w kształcie litery „D”, zamieranie gałęzi od wierzchołka korony, całkowite zamieranie drzew.
Szkodnik preferuje drzewa osłabione stresem (susza, ekstremalne temperatury), ale może atakować również zdrowe osobniki.
🔄 Sposoby rozprzestrzeniania
Sadzonki brzóz transportowane z glebą, grubsze gałęzie i cięte drzewa, drewno i produkty drzewne zawierające korę, drewniane opakowania i palety, przypadkowe zawleczenie z transportem.
⚠️ Postępowanie przy wykryciu
W przypadku podejrzenia wystąpienia należy niezwłocznie powiadomić najbliższy oddział PIORiN. Po potwierdzeniu wyznaczane są strefy porażenia i buforowe. Porażone drzewa podlegają wycince i zniszczeniu. Szczegółowe procedury określa plan awaryjny PIORiN.
⚖️ Status prawny
Agrilus anxius jest agrofagiem kwarantannowym i priorytetowym w Unii Europejskiej.
📚 Źródła
🔍 Metody wykrywania
Do wykrywania stosuje się: pułapki, pułapki feromonowe, wabiące atraktanty. Szczegółowe protokoły diagnostyczne dostępne są w standardach EPPO (PM7).
🛡️ Zwalczanie
Metody zwalczania obejmują: insektycydy, zwalczanie biologiczne, technika sterylnych samców (SIT), technika anihilacji samców (MAT). Szczegóły w standardach EPPO (PM5, PM10).
📷 Galeria
🔬 Morfologia i cykl życiowy
Dorosłe chrząszcze są wąskie, subcylindryczne, długości 5-13 mm, z charakterystycznym miedziano-brązowym metalicznym połyskiem. Samce mają rowki na brzusznych segmentach odwłoka, nieobecne u samic.
Larwy kremowobiałe z brązową głową, ciało spłaszczone grzbietobrzusznie, z charakterystycznymi zębowatymi strukturami na końcu. Przechodzą 4 stadia larwalne, dojrzałe osiągają 30-40 mm.
Cykl życiowy:
- Zazwyczaj 1 rok, ale może wymagać 2 lat w zależności od szerokości geograficznej
- Wylęg dorosłych rozpoczyna się przy ok. 278 stopniodni (temperatura bazowa 10°C)
- W Ameryce Północnej dorosłe pojawiają się od maja do lipca
- Dorosłe żyją 2-5 tygodni i żerują na liściach
- Samice składają 7-16 jaj w szczelinach kory
- Larwy drążą chodniki na styku łyka i drewna, długości 41-85 cm
🌿 Rośliny żywicielskie
Główni żywiciele – gatunki brzóz z rodzaju Betula:
Żywiciele północnoamerykańskie:
- Betula alleghaniensis – brzoza żółta
- Betula lenta – brzoza słodka
- Betula papyrifera – brzoza papierowa
- Betula populifolia – brzoza szara
- Betula occidentalis – brzoza zachodnia
Brzozy europejskie i azjatyckie (wysoko podatne!):
- Betula pendula – brzoza brodawkowata (pospolita w Polsce!)
- Betula pubescens – brzoza omszona
- Betula maximowicziana – brzoza Maksymowicza
- Betula platyphylla – brzoza płatonolistna
Uwaga: Betula nigra (brzoza czarna) wydaje się być prawie odporna na zasiedlenie.
⚠️ Objawy i szkody
Zewnętrzne objawy:
- Otwory wylotowe w kształcie litery „D” (3-5 mm szerokości) – charakterystyczne dla bogatkowatych
- Wijące się chodniki larwalne wypełnione tynkiem (frass)
- Wężowate zgrubienia kory tam, gdzie tkanka kalusowa pokrywa chodniki
Progresja uszkodzeń:
- Zamieranie gałęzi zaczyna się od górnej części korony
- Żółknięcie i przerzedzanie liści poprzedzające utratę gałęzi
- Stopniowe zamieranie całego drzewa
💰 Znaczenie ekonomiczne
Najpoważniejszy szkodnik brzóz zarówno w lasach, jak i nasadzeniach ozdobnych w Ameryce Północnej.
Powodowane szkody:
- Masowa śmiertelność brzóz w krajobrazie miejskim
- Okresowe gradacje w lasach borealnych
- Straty ekonomiczne w przemyśle drzewnym (celuloza, tarcica)
Zagrożenie dla Europy: Europejskie brzozy stanowią znaczące zasoby komercyjne dla przemysłu drzewnego i celulozowo-papierniczego w Europie Północnej. Polska posiada znaczne zasoby brzozowe – gatunek ten jest czwartym najważniejszym drzewem liściastym w kraju.
🌍 Rozprzestrzenienie geograficzne
Zasięg rodzimy: Borealna i umiarkowana część Ameryki Północnej – od Alaski i Kanady przez południowe Stany Zjednoczone. Zasięg rozszerza się wraz z sadzeniem brzóz ozdobnych.
Obecne występowanie:
- Cała Kanada
- Ponad 44 stany USA
Status w Europie: Nieobecny – ale uznawany za potencjalne zagrożenie inwazyjne. Wysoka podatność europejskich brzóz budzi poważne obawy.
🛡️ Metody zwalczania
Zwalczanie chemiczne:
- Imidaklopryd – doglebowo lub pniem
- Emamektyna benzoesian – iniekcje do pnia, wykazano 2-letnią ochronę
- Bifentryna, dinotefuran – opryski lub aplikacje systemiczne
Metody mechaniczne: Zrębkowanie, mielenie lub obróbka termiczna zasiedlonego drewna zabija larwy i poczwarki.
Kontrola biologiczna: Dokumentowano kilka rodzin parazytoidów (Braconidae, Ichneumonidae, Eulophidae) – pasożytowanie jaj i larw czasami przekracza 50% śmiertelności.
🔍 Metody wykrywania i identyfikacji
Inspekcja wizualna:
- Szukanie otworów wylotowych „D” (3-5 mm szerokości)
- Wzory chodników larwalnych
- Grzbiety korowe nad chodnikami
Odławianie:
- Zielone lub fioletowe pułapki lepowe przyciągają dorosłe
- Osy samotnice z rodzaju Cerceris specjalizujące się w chwytaniu bogatkowatych mogą być wykorzystane jako narzędzie bionadzoru
Obrączkowanie drzew: Zwiększa atrakcyjność brzóz dla dorosłych, ułatwiając przeglądy.
📋 Status kwarantannowy
Lista EPPO: A1 – zalecany do regulacji.
Status UE: Kwarantannowy organizm szkodliwy A1 (Załącznik II A).
Wymagania fitosanitarne:
- Sadzonki muszą pochodzić z krajów wolnych od szkodnika lub mieć pędy o średnicy <2 cm
- Produkty drzewne wymagają obróbki termicznej, fumigacji lub 1-2 letniej suszarni przed eksportem
- Import zimą dopuszczalny pod określonymi warunkami
- Alternatywa: uprawa pod osłonami zabezpieczonymi przed owadami
Dla Polski: Polskie lasy brzozowe i nasadzenia ozdobne stanowią potencjalne drogi inwazji – wymagana czujność przy imporcie produktów drzewnych i materiału roślinnego z Ameryki Północnej.