Agrilus planipennis – zagrożenie dla jesionów

🛡️ Zwalczanie

Metody zwalczania obejmują: insektycydy, zwalczanie biologiczne, technika sterylnych samców (SIT), MAT. Szczegóły w standardach EPPO (PM5, PM10).

🔬 Morfologia

Chrząszcz dorosły: długość 8,5–15 mm, wąskie wydłużone ciało. Charakterystyczne ubarwienie: metalicznie zielone z połyskiem niebieskim lub miedzianym – nazwa potoczna „szmaragdowy świder jesionowy” (emerald ash borer).

Głowa płaska z tarczowatym wierzchołkiem. Oczy nerkowate, brązowe. Pokrywy gładkie (bez owłosienia).

Larwa: dojrzała (IV stadium) osiąga 26–36 mm. Kremowobiała, ciało spłaszczone grzbietobrzusznie. Charakterystyczne ząbkowate wyrostki końcowe (urogofy) na ostatnim segmencie.

Poczwarka: wolna, kremowa do jasnozielonej.

Otwory wylotowe: charakterystyczny kształt litery D, średnica 3–4 mm – kluczowa cecha diagnostyczna.

🔄 Cykl życiowy

Zazwyczaj 1 pokolenie rocznie, u części populacji cykl dwuletni.

Wylot dorosłych: rozpoczyna się w maju–czerwcu, szczyt pod koniec maja – początek lipca, aktywność do września.

Składanie jaj: samice składają 40–90 jaj w ciągu 3–9-tygodniowego życia, w szczelinach kory.

Rozwój larwalny: jaja wykluwają się po 1–2 tygodniach. Larwy drążą kręte korytarze wypełnione frass w łyku. Żerowanie niszczy tkanki przewodzące.

Zimowanie: większość jako larwy IV stadium w charakterystycznej pozycji „J”. Przepoczwarczenie w kwietniu–maju, stadium poczwarki trwa 3–4 tygodnie.

🌿 Rośliny żywicielskie

Wyłącznie drzewa z rodzaju Fraxinus (jesion):

Żywiciele azjatyccy (rodzime):

• Fraxinus chinensis – jesion chiński
• Fraxinus mandshurica – jesion mandżurski (względna odporność)
• Fraxinus platypoda

Żywiciele północnoamerykańscy: wszystkie rodzime gatunki jesionów podatne, także Chionanthus virginicus (śniegowiec wirginijski).

Żywiciele europejscy (zagrożone):

• Fraxinus excelsior – jesion wyniosły (główny gatunek europejski)
• Fraxinus angustifolia – jesion wąskolistny
• Fraxinus ornus – jesion mannowy

⚠️ Objawy i szkody

Korytarze larwalne: kręte (serpentynowe), wypełnione drobnym frass – niszczą łyko i kambium, przerywając transport wody i asymilatów.

Objawy zewnętrzne:

• Żółknięcie i postępujące zamieranie korony (od wierzchołka)
• Pionowe pęknięcia kory (5–15 cm) nad korytarzami
• Pędy epicormiczne (przybyszowe) na dolnej części pnia – reakcja obronna drzewa
• Charakterystyczne otwory wylotowe w kształcie litery D
• Ślady żerowania uzupełniającego dorosłych na liściach (wcięcia od góry blaszki)

Przebieg porażenia: drzewa zamierają w ciągu 2–4 lat od zasiedlenia. Śmiertelność sięga 99% w porażonych drzewostanach.

💰 Straty ekonomiczne

Agrilus planipennis jest uznawany za najbardziej destrukcyjnego obcego owada leśnego w historii USA.

Ameryka Północna:

• Setki milionów jesionów zabitych
• Miliardy dolarów wydane na ochronę, usuwanie i wymianę drzew
• Koszty miejskie: usuwanie martwych drzew, sadzenie zastępcze, utrata wartości krajobrazowej

Skutki ekologiczne: śmiertelność jesionów przekraczająca 99%, otwarcie korony leśnej, nagromadzenie martwego drewna, inwazja roślin obcych, zaburzenia zespołów stawonogów i grzybów.

Zagrożenie dla Europy: jesion wyniosły jest jednym z najważniejszych gatunków liściastych – potencjalne straty mogą sięgać miliardów euro.

🌍 Historia inwazji

Zasięg rodzimy: Chiny, Japonia, Korea, rosyjski Daleki Wschód.

Ameryka Północna:

• 2002: pierwsze wykrycie w okolicach Detroit (Michigan/Ontario) – prawdopodobnie introdukowany kilka lat wcześniej z drewnem opakowaniowym
• Do grudnia 2020: obecny w 35 stanach USA, Dystrykcie Kolumbii i 5 prowincjach Kanady

Europa:

• 2003: zbiór dorosłych chrząszczy w pobliżu Moskwy
• 2005: pozytywna identyfikacja gatunku
• Obecnie rozprzestrzeniony w europejskiej części Rosji, na Ukrainie i Białorusi
• Droga introdukcji nieznana – prawdopodobnie drewno opakowaniowe lub materiał szkółkarski

🛡️ Metody zwalczania

Zwalczanie chemiczne:

• Emamektyna benzoesian (iniekcje) – zapewnia 2–3-letnią ochronę
• Aplikacja przez podlewanie, iniekcje do pnia lub oprysk
• Zazwyczaj stosowana tylko dla cennych drzew parkowych/przydomowych

Usuwanie mechaniczne: ścinanie porażonych drzew z rozdrabnianiem na zrębki (sito ≤2,5 cm zapewnia zniszczenie larw).

Zwalczanie biologiczne:

• Parazytoidy z Chin: Oobius agrili, Spathius agrili, Tetrastichus planipennisi – introdukowane w USA
• Spathius galinae z Rosji – uwalniany od 2016 r.
• Dzięcioły (Picidae) – najważniejsze drapieżniki naturalne

Termiczna obróbka drewna: zgodnie z ISPM 15, minimum 56°C w rdzeniu przez 30 minut.

🔍 Metody wykrywania i monitoringu

Inspekcja wizualna: kontrola jesionów pod kątem korytarzy larwalnych i otworów wylotowych w kształcie D na pniach i gałęziach.

Pułapki: fioletowe pułapki pryzmatyczne – kolor przyciąga chrząszcze. Skuteczność zwiększają wabiące związki: lotne substancje liściowe (np. (3Z)-heksenol) lub feromony (np. (3Z)-lakton).

Drzewa-pułapki: obrączkowanie (uszkodzenie kory w pierścień) zdrowych jesionów przyciąga składające samice. Jesienią korowanie i ocena larw.

Identyfikacja: morfologiczna według standardów EPPO lub molekularna (DNA barcoding). Otwory w kształcie D są cechą diagnostyczną rodzaju Agrilus.

📋 Status kwarantannowy

EPPO: lista A2 (zadomowiony w części regionu, zalecana regulacja).

UE: organizm kwarantannowy załącznika II A.

Wymagania fitosanitarne:

• Rośliny jesionowe do sadzenia – pochodzenie ze stref wolnych lub uprawa w osłonach owadoszczelnych
• Drewno – pochodzenie wolne od szkodnika lub obróbka termiczna ISPM 15
• Tarcica – usunięcie kory plus 2,5 cm bieli z drewna niepoddanego obróbce

📷 Galeria

Openverse
Openverse · CC

Openverse
Openverse · CC

Openverse
Openverse · CC