📋 Aleurocanthus spiniferus (Quaintance)
📋 Zasięg występowania
Aleurocanthus spiniferus występuje w strefie klimatu tropikalnego w Azji, kilku krajach afrykańskich, USA (Hawaje), Australii i Oceanii. W Europie szkodnik jest notowany w Chorwacji, Czarnogórze, Grecji i we Włoszech.
📋 Opis morfologiczny
Aleurocanthus spiniferus jest mączlikiem (Hemiptera: Aleyrodidae). Stadia niedojrzałe mają długość ok. 0,3 mm w przypadku pierwszego stadium, a ok. 1 mm w przypadku czwartego stadium puparium. Są one owalne, barwy czarnej. Zdolność ruchu posiadają stadia niedojrzałe pierwszego stadium, natomiast pozostałe stadia rozwojowe są nieruchome.
Osobniki dorosłe posiadają dwie pary skrzydeł barwy szaro niebieskiej, a ich długość wynosi ok. 2 mm.
🔄 Sposoby rozprzestrzeniania
Owady mogą rozprzestrzeniać się na niewielką odległość w sposób naturalny (przeloty wspomagane przez wiatr). Na większy dystans szkodnik może być przenoszony głównie wraz materiałem szkółkarskim roślin żywicielskich oraz ich owocami.
🛡️ Zwalczanie
W celu ograniczenia liczebności szkodników stosuje się opryski insektycydami, które nie są w pełni skuteczne, stąd coraz powszechniej w jego zwalczaniu mają zastosowanie metody biologiczne.
📋 Status fitosanitarny
W Polsce gatunek A. spiniferus podlega obowiązkowi zwalczania.
🔬 Morfologia
Dorosłe: samice 1,3–1,7 mm, samce mniejsze (0,96–1,33 mm). W spoczynku ogólny wygląd metalicznie szaroniebieskie – barwa skrzydeł pokrywających ciało. Oczy czerwonobrązowe, widoczne białe znaczenia.
Puparium (IV stadium): charakterystyczna cecha diagnostyczna – owalne, błyszczące czarne ciało otoczone białą woskową obwódką. Samice 1,08–1,28 mm z licznymi długimi, ostrymi kolcami gruczołowymi na powierzchni grzbietowej – stąd nazwa „kolczasta mączlik” (spiny whitefly).
Wcześniejsze stadia: larwy I stadium sześcionogie, brązowoczarne. Kolejne stadia tracą nogi i rozwijają promieniste kolczaste włókna.
🔄 Cykl życiowy
Liczba pokoleń: w warunkach tropikalnych 4–6 pokoleń rocznie (4 w Japonii, 6 na Guam).
Rozwój jaj: 4–15 dni w zależności od warunków. W Chorwacji 12–15 dni, stadia I–III trwają 36–43 dni.
Pełny cykl: zazwyczaj 2–4 miesiące.
Warunki optymalne: temperatura 20–34°C (optimum 25,6°C), wilgotność względna 70–80%.
🌿 Rośliny żywicielskie
Żywiciele główni: gatunki Citrus – pomarańcza, cytryna i inne cytrusy handlowe.
Żywiciele drugorzędni:
- Winorośl (Vitis vinifera)
- Guawa (Psidium guajava)
- Grusza (Pyrus spp.)
- Persymona/hurma (Diospyros kaki)
- Róża (Rosa spp.)
Atakuje również liczne rośliny ozdobne i drzewa.
⚠️ Objawy i szkody
Spadź i grzyby sadzakowe: szkodnik wydziela obfite ilości cukrowej spadzi, która pokrywa liście i owoce. Na spadzi rozwija się czerniak (grzyby sadzakowe), co zmniejsza oddychanie i fotosyntezę.
Wpływ na rośliny:
- Rośliny i owoce wyglądają nieestetycznie i stają się niesprzedawalne
- Silnie porażone liście mogą opadać
- Redukcja zawiązywania owoców
- W ekstremalnych przypadkach – zamieranie roślin wskutek utraty soków i rozwoju czerniaków
💰 Znaczenie ekonomiczne
Jest jednym z najbardziej destrukcyjnych mączlików atakujących cytrusy w tropikalnej Azji.
W Indiach stanowi poważnego szkodnika róż.
Kombinacja rozwoju czerniaków i wysysania soków sprawia, że porażone owoce tracą wartość handlową, powodując znaczące straty plonu w dotkniętych regionach.
🌍 Rozmieszczenie i historia inwazji
Pochodzenie: tropikalna Azja Południowo-Wschodnia. Rozprzestrzenił się szeroko do Oceanu Indyjskiego, Afryki i Pacyfiku.
Inwazja w regionie EPPO:
- 2008: pierwsze stwierdzenie we Włoszech
- Od tego czasu znaleziony także w regionach Kampania, Lacjum i Basilicata
- Ustabilizowane populacje obecnie w: Chorwacji, Grecji, Czarnogórze, Albanii
Droga rozprzestrzeniania: głównie przez materiał rozmnożeniowy cytrusów lub innych żywicieli, potencjalnie również na owocach. Naturalne rozprzestrzenianie przez lot jest ograniczone.
🛡️ Metody zwalczania
Zwalczanie chemiczne: nie jest skuteczne.
Zwalczanie biologiczne: znacznie bardziej ekonomiczne i efektywne. Wykorzystuje się pasożytnicze błonkówki:
- Encarsia smithi – skuteczne zwalczanie na Hawajach, w Mikronezji
- Amitus hesperidum – sukces w południowej Afryce
Programy klasycznego zwalczania biologicznego przyniosły trwałe rezultaty w wielu regionach.
🔍 Metody wykrywania
Pułapki: żółte pułapki lepowe odławiają dorosłe, ale inspekcja wizualna jest skuteczniejsza.
Inspekcja wizualna – szukaj:
- Obecność czerniaków (grzybów sadzakowych) na liściach i owocach
- Charakterystyczne czarne puparia otoczone białą woskową obwódką
- Kolonizacja spodniej strony liści
Identyfikacja gatunku wymaga analizy mikroskopowej puparium.
