Aromia bungii

📋 Wprowadzenie

Aromia bungii jest chrząszczem z rodziny kózkowatych (Cerambycidae) pochodzącym z Azji, stanowiącym poważne zagrożenie dla jesionów w Europie.

📋 Zasięg występowania

Nie jest znany dokładny zasięg występowania naturalnego tego gatunku. Był on notowany w Chinach, Japonii, Korei Północnej i Południowej, Mongolii, Tajwanie i Wietnamie. W 2011 roku został wykryty na terenie Niemiec, a w 2012 roku we Włoszech. Znane są przypadki przechwycenia szkodnika na opakowaniach drewnianych w Wielkiej Brytanii.

🔬 Morfologia

Larwy są budowy typowej dla larw chrząszczy z rodziny kózkowatych. Mają wydłużone, spłaszczone grzbieto-brzusznie ciało. Głowa jest wciągnięta w rozszerzone przedplecze. Wyrośnięta larwa osiąga długość 38-50 mm. Jest barwy białawej z ciemną głową, z przodu przedtułowia znajduje się czerwonawobrązowy, nieregularny pas.

Poczwarka typu wolnego, przypomina postać dorosłą. Jest zabarwiona białawo. Dorosłe chrząszcze dorastają do 23-37 mm długości. Ich ciało jest wydłużone, lśniące, barwy czarnoniebieskiej z wyjątkiem przedplecza, które przyjmuje kolor czerwony. Czułki sięgają do końca ciała lub są dłuższe.

📉 Biologia i szkodliwość

Biologia szkodnika nie jest dobrze znana. Występuje on w lasach, w sadach oraz atakuje drzewa w miastach. Samice składają jaja w nacięciach kory, najczęściej na pniach, ale również na większych gałęziach, wybierając drzewa zarówno zdrowe, jak i osłabione.

Larwy przechodzą rozwój we wnętrzu rośliny, w wygryzanych przez siebie korytarzach. Larwy powodują uszkodzenia różnych partii drzewa, wgryzają się w głąb tworząc spłaszczone w przekroju korytarze. O obecności larw we wnętrzu rośliny mogą świadczyć gromadzące się na powierzchni ziemi wokół pni odchody i czerwonawe trociny, których ilość wzrasta wraz z rozwojem żerujących larw.

Na końcu korytarza znajduje się kolebka poczwarkowa, w której następuje przepoczwarczenie. Chrząszcz opuszcza miejsce przepoczwarczenia przez okrągły w przekroju korytarz i otwór wylotowy, znajdujący się najczęściej w dolnej części pnia zasiedlonego drzewa. Zaobserwowano, że stadia przedimaginalne mogą przeżyć w drzewach ściętych. Wyrośnięte larwy i poczwarki są w stanie dokończyć w nich rozwój i przeobrazić się w dorosłego chrząszcza.

W Chinach A. bungii jest poważnym szkodnikiem w uprawach roślin z rodzaju Prunus, zwłaszcza na brzoskwiach i morelach. Ponadto jest to szkodnik techniczny drewna, obniżający jakość surowca drzewnego.

🔄 Rozprzestrzenianie

Szkodnik rozprzestrzenia się naturalnie poprzez przeloty dorosłych chrząszczy. Gatunek ten rozwlekany jest również z przesyłkami zasiedlonego materiału, głównie roślin oraz na opakowaniach drewnianych, w których znajdują się stadia przedimaginalne tego szkodnika.

📋 Status fitosanitarny

W Unii Europejskiej, a tym samym w Polsce, gatunek A. bungii podlega obowiązkowi zwalczania (jest to agrofag kwarantannowy w Unii).

🔬 Morfologia

Chrząszcz dorosły: długość 22–38 mm (niektóre źródła podają 28–31 mm). Charakterystyczne ubarwienie: lśniące czarne pokrywy i jaskrawoczerwony przedplecze – stąd nazwa potoczna „kózka czerwonoszyjka” (red neck longhorn beetle).

Czułki u samców dłuższe od ciała, u samic równe długości ciała.

Larwa: świeżo wylęgła 2–2,5 mm, dojrzała 38–50 mm. Ciało białawe z czarnymi końcówkami i podstawami żuwaczek. Charakterystyczny czerwonawy pasek czołowy na przedtułowiu.

Jajo: ~2 mm długości, białawe, składane w szczelinach kory.

Poczwarka: wolna, biaława, 26–36 mm długości, formowana w komorze poczwarkowej w twardzieli.

🔄 Cykl życiowy

Cykl rozwojowy trwa 2–4 lata w zależności od szerokości geograficznej i klimatu.

Lot chrząszczy: czerwiec–sierpień.

Przebieg rozwoju:

• Jaja wylęgają się po ~1 tygodniu
• Larwy bezpośrednio po wylęgu rozpoczynają drążenie korytarzy
• Przepoczwarczenie w połowie maja (obserwacje włoskie)
• Dorosłe żyją 15–20 dni

Płodność: samice składają 350–730 jaj w ciągu życia – bardzo wysoki potencjał reprodukcyjny.

🌿 Rośliny żywicielskie

Gatunek oligofagiczny, głównie związany z rodzajem Prunus:

• Brzoskwinia (Prunus persica) – główny żywiciel, największe szkody
• Morela (Prunus armeniaca) – bardzo podatna
• Śliwa (Prunus domestica)
• Czereśnia i wiśnia (Prunus avium, P. cerasus)
• Migdał (Prunus dulcis)
• Gatunki ozdobne z rodzaju Prunus

Inne udokumentowane żywiciele: kasztan chiński, orzech włoski, dąb – choć dokumentacja jest mniej pewna.

⚠️ Objawy i szkody

Larwy tworzą korytarze w drewnie. Żerowanie w strefie kambialnej zatrzymuje przepływ soków, powodując zamieranie tkanek, osłabienie drzewa i redukcję owocowania.

Widoczne objawy:

• Nagromadzenie czerwonawego frassu u podstawy pnia
• Otwory wylotowe po wyjściu chrząszczy
• Więdnięcie i zamieranie gałęzi
• Łamanie konarów w miejscach osłabionych korytarzami

Silne porażenie prowadzi do zamierania drzew.

Gatunek określany jako „bardzo destrukcyjny” na brzoskwini i moreli, powoduje znaczne szkody na śliwach i czereśniach.

💰 Znaczenie ekonomiczne

Aromia bungii jest wschodzącym szkodnikiem (emerging pest) w leśnictwie i sadownictwie.

W regionie EPPO dotychczas nie odnotowano znaczących szkód w profesjonalnych sadach – większość porażeń występuje w ogrodach prywatnych i małych gospodarstwach.

Potencjalne zagrożenie dla europejskiej produkcji owoców pestkowych jest jednak bardzo wysokie ze względu na:

• Bardzo wysoką płodność (do 730 jaj/samicę)
• Trudności w zwalczaniu ukrytych larw
• Szeroki zakres żywicieli w rodzaju Prunus
• Udowodnioną zdolność do zadomowienia w warunkach europejskich

🌍 Rozmieszczenie i historia inwazji

Zasięg rodzimy: południowo-wschodnia Palearktyka – Chiny, Korea, Wietnam, Mongolia.

Introdukcja do Japonii: 2012 r.

Wykrycia w Europie:

• Niemcy (Bawaria): 2011, 2016
• Włochy – Kampania: 2012, 2016
• Włochy – Lombardia: 2013

Drogi introdukcji: opakowania drewniane i rośliny do sadzenia – wymagane protokoły inspekcji i zabiegi zgodne z ISPM 15.

🛡️ Metody zwalczania

Główny problem: zwalczanie A. bungii jest bardzo trudne, ponieważ larwa szybko wnika pod korę i nie może być skutecznie zwalczana insektycydami.

Metoda podstawowa: niszczenie i usuwanie porażonych drzew.

Zwalczanie chemiczne: niektóre insektycydy sadownicze mogą ograniczać populację dorosłych chrząszczy, ale skuteczność wobec larw jest minimalna.

Zwalczanie biologiczne (badania w Chinach):

• Grzyby entomopatogenne
• Nicienie entomopatogenne
• Kombinacje czynników biologicznych

🔍 Metody wykrywania i monitoringu

Inspekcja wizualna:

• Obserwacja nagromadzenia frassu u podstawy drzew
• Poszukiwanie dorosłych chrząszczy (aktywność dzienna, łatwo rozpoznawalne dzięki czerwonemu przedpleczu)
• Kontrola otworów wylotowych

Pułapki: pułapki butelkowe z płynami fermentującymi wykazują słabą skuteczność. Próby polowe z wabikiem (E)-2-cis-6,7-epoksynonenal wykazały skuteczne odławianie w Japonii i Chinach.

Metody molekularne:

• Amplifikacja PCR genów rybosomalnego 28S i mitochondrialnego COI
• Sekwencjonowanie genu COI – działa we wszystkich stadiach rozwojowych

📋 Status kwarantannowy

Lista A2 EPPO, organizm kwarantannowy UE objęty środkami nadzwyczajnymi (załącznik II B).

Wymagane środki fitosanitarne:

• Protokoły inspekcji dla roślin do sadzenia
• Zabiegi opakowań drewnianych zgodnie z ISPM 15
• Strefy buforowe wokół wykrytych ognisk
• Obowiązkowe usuwanie porażonych drzew

📷 Galeria

Fanny Deiss
Wikimedia · CC BY 4.0