📋 Wprowadzenie
Bactrocera dorsalis jest muchówką z rodziny nasionnicowatych (Tephritidae), stanowiącą poważne zagrożenie dla drzew owocowych, szczególnie cytrusów.
📋 Zasięg występowania
Występuje ona w Azji (Chiny i południowa część kontynentu), w wielu krajach afrykańskich i na wyspach Oceanii. Odłowiony na pułapki w Austrii, Belgii, Francji i Włoszech. Uważa się, że osobniki dorosłe odłowione w Austrii, Belgii i Francji pochodzą z importowanych przesyłek owoców, natomiast we Włoszech odnotowano też pojedyncze przypadki rozwoju szkodnika w owocach roślin uprawianych w pobliżu pułapki (pomarańcze i brzoskwinie).
🔬 Morfologia
Larwy są beznogie, o ciele zwężającym się ku przodowi, długości 5-15 mm. Poczwarki, w formie baryłkowatych, żółtobrązowych lub czerwonawych bobówek, długości około 5-6 mm. Dorosłe muchówki długości około 5 mm, a ich ciało generalnie jest barwy brązowej i żółtej. Posiadają one parę przezroczystych skrzydeł długości około 7 mm. Tarcza czarna, natomiast na odwłoku znajduje się poprzeczne paskowanie. Identyfikacja jest możliwa wyłącznie na podstawie analizy cech morfologicznych dorosłych muchówek.
🌱 Rośliny żywicielskie
Głównymi żywicielami są cytrusy (Citrus spp.). Porażane są też inne drzewa owocowe, zarówno rosnące w strefie klimatu ciepłego (bananowiec, gujawa, mango i papaja), jak i uprawiane w strefie klimatu umiarkowanego (grusze, jabłonie, brzoskwinia i pigwa), a ponadto winorośl (Vitis vinifera). Z roślin zielnych: pomidor (Solanum lycopersicum), oberżyna (S. melongena), ogórek (Cucumis sativus), dynia (Cucurbita pepo) oraz różne rośliny dziko rosnące.
📉 Szkodliwość
W miejscach składania jaj przez samice pod skórką owoców, na powierzchni skórki widoczne są niewielkie (średnica około 0,5 mm), jasne plamki. Larwy drążą chodniki w miąższu owoców, a w konsekwencji porażone owoce stają się miękkie, a do uszkodzonego miąższu przenikają mikroorganizmy doprowadzając do jego czernienia i wtórnego rozkładu gnilnego.
Po zakończeniu żerowania larwy opuszczają owoce wygryzając się z nich niewielkimi otworami i przechodzą do gleby, a w przypadku owoców składowanych w przechowalniach, do różnych zakamarków w opakowaniach, pomieszczeniach itp., gdzie przepoczwarczają się.
B. dorsalis wywołuje znaczne szkody gospodarcze na obszarze swojego występowania, zwłaszcza na cytrusach i innych tzw. owocach południowych (np. mango, gujawa). W Polsce warunki klimatyczne są nieodpowiednie do rozwoju w gruncie. Możliwy byłby rozwój w szklarniach na pomidorach, ogórkach itp.
🔄 Rozprzestrzenianie
Rozprzestrzenianie się szkodnika w sposób naturalny (przeloty muchówek) jest możliwe, zazwyczaj na odległość do 2 km. Na większą odległość gatunek ten jest przenoszony wraz z owocami i ich opakowaniami oraz z roślinami do sadzenia z podłożem, w którym mogą znajdować się poczwarki.
📋 Status fitosanitarny
W Unii Europejskiej, a tym samym w Polsce, Bactrocera dorsalis podlega obowiązkowi zwalczania (jest to agrofag kwarantannowy w Unii), jako gatunek z rodziny nasionnicowatych (Tephritidae). Z uwagi na szkodliwość tego gatunku, został on także uwzględniony na liście kwarantannowych agrofagów priorytetowych. Na liście tej znajdują się agrofagi kwarantannowe, w przypadku wystąpienia których, potencjalne skutki gospodarcze, środowiskowe lub społeczne mogą być najbardziej dotkliwe dla terytorium Unii.
🔬 Cykl życiowy
Pełny cykl rozwojowy trwa około 37 dni w temperaturze 25°C. Okres larwalny wynosi 7–36 dni (zależnie od temperatury 35–15°C), a przepoczwarczenie 9–34 dni. Dorosłe muchówki żyją do 11 tygodni i zaczynają składać jaja 18–48 dni po wylęgu.
Samice składają jaja pod skórkę owoców. Larwy przechodzą 3 stadia rozwojowe wewnątrz owocu, żerując na miąższu. Przepoczwarczenie następuje w glebie.
🌿 Zakres żywicieli
Bactrocera dorsalis atakuje ponad 450 gatunków owoców z 80 rodzin roślin:
- Owoce tropikalne: mango (główny żywiciel), guawa, papaja, banan, mangostana, awokado, ananas
- Cytrusy: pomarańcza, cytryna, grejpfrut, mandarynka
- Owoce strefy umiarkowanej: brzoskwinia, morela, śliwa, czereśnia
- Inne: granat, figa, papryka, melony, marakuja
🌍 Historia inwazji
Pochodzenie: Azja Południowa i Południowo-Wschodnia (od Indii po Filipiny).
Afryka: pierwsze stwierdzenie w Kenii w 2003 r., następnie rozprzestrzenienie na cały kontynent poniżej Sahary.
Europa: incydentalne wykrycia we Francji i Włoszech (brak dowodów na utrwalenie populacji).
Zagrożone obszary EPPO: tereny przybrzeżne Morza Śródziemnego, cała Hiszpania i Portugalia, atlantyckie wybrzeże Francji.
Gatunek jest konkurencyjny i może wypierać rodzime oraz wcześniej introdukowane muchówki owocówki.
🛡️ Metody zwalczania
Metody sanitarne: zbieranie i niszczenie opadłych oraz zainfekowanych owoców.
Technika anihilacji samców (MAT): pułapki z metyloeugenolem – samce są silnie przyciągane przez ten atraktant.
Technika sterylnych samców (SIT): stosowana z powodzeniem w Tajlandii jako część zintegrowanego zwalczania.
Opryski przynętowe: połączenie insektycydu z atraktantem białkowym.
Zabiegi kwarantannowe:
- Zimnoterapia (chłodzenie owoców)
- Traktowanie gorącą wodą lub parą
- Wymuszony gorący przepływ powietrza
- Fumigacja (napromieniowanie)
🔍 Metody wykrywania
Pułapki atraktantowe: metyloeugenol skutecznie przyciąga samce. Pułapki z atraktantami białkowymi przyciągają obie płcie.
Inspekcja owoców: poszukiwanie drobnych nakłuć od składania jaj (trudne do wykrycia we wczesnych stadiach). Hodowanie larw do stadium dorosłego umożliwia identyfikację gatunku.
Identyfikacja: morfologiczna (tylko dorosłe) lub molekularna (PCR) – larwy nie dają się zidentyfikować morfologicznie do poziomu gatunku.
