🌍 Występowanie
Bakteria Pantoea ananatis charakteryzuje się bardzo szerokim zasięgiem geograficznym, będąc obecną na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy. Jest to patogen kosmopolityczny, przystosowany do różnych warunków klimatycznych.
W Europie bakterię wykryto w kilku krajach, w tym w Hiszpanii, Rosji i we Włoszech. W Polsce Pantoea ananatis została stwierdzona stosunkowo niedawno – wykryto ją przede wszystkim na kukurydzy, a ponadto stwierdzono jej obecność na pszenicy i wyizolowano z cebuli dymki. Jednak szczepy patogeniczne występują w naszym kraju rzadko, podczas gdy szczepy niepatogeniczne są powszechne.
🌱 Rośliny żywicielskie
Pantoea ananatis charakteryzuje się wyjątkowo szerokim spektrum żywicielskim, porażając zarówno rośliny jednoliścienne, jak i dwuliścienne. Do głównych żywicieli należą ważne rośliny uprawne, w tym ryż, kukurydza, sorgo, pszenica, cebula, melon, ogórek, kapusta, ananas, eukaliptus, cytrusy, winorośl i brzoskwinia.
Istotną cechą tego gatunku bakterii jest występowanie różnych szczepów o odmiennych właściwościach. Istnieją szczepy niepatogeniczne występujące w glebie, wodzie i stanowiące część naturalnej mikroflory roślin, a także szczepy patogeniczne zarówno dla roślin, jak i dla ludzi. Obecnie brak jest metod diagnostycznych pozwalających na jednoznaczne odróżnienie szczepów patogenicznych od niepatogenicznych, co utrudnia ocenę rzeczywistego zagrożenia.
⚠️ Objawy porażenia
Objawy porażenia przez Pantoea ananatis różnią się w zależności od gatunku żywiciela. Na kukurydzy bakteria wywołuje dwa typy chorób: bakteryjną plamistość liści oraz bakteryjne gnicie łodygi.
W przypadku bakteryjnej plamistości liści kukurydzy we wczesnej fazie choroby obserwuje się powstawanie małych, ciemnozielonych, wilgotnych plamek na liściach. Plamki te szybko przekształcają się w zmiany nekrotyczne o barwie słomkowej do białej, otoczone cienką, brązową nekrotyczną obwódką.
Bakteryjne gnicie łodygi kukurydzy objawia się karłowaceniem roślin oraz występowaniem pionowego pęknięcia w łodydze na wysokości pierwszego, a niekiedy drugiego i trzeciego międzywęźla. Po otwarciu międzywęźla widoczne są zmiany chorobowe wzdłuż miejsca pęknięcia oraz wewnętrzne brązowienie tkanki łodygi, rozszerzające się w górę rośliny i niekiedy sięgające jej szczytu. Dodatkowo dochodzi do niedorozwoju kolb, mięknięcia i więdnięcia brzegów liści oraz ich zwijania się na zewnątrz.
Na roślinach pszenicy, z których wyizolowano Pantoea ananatis, stwierdzono kombinację uszkodzeń wywołanych przez skrzypionkę zbożową (w miejscu żerowania larw pozostaje wyłącznie dolna skórka, która zasycha i bieleje) oraz charakterystyczne brązowe zmiany z wyraźnymi brzegami i żółtą otoczką wywołane przez bakterie. Podobne objawy zaobserwowano na roślinach pszenicy eksperymentalnie inokulowanych szczepami wyizolowanymi z liści i wydzieliny skrzypionek.
Objawy na cebuli pojawiają się początkowo na młodszych liściach w postaci białych pasków z brzegami wyglądającymi jakby były nasiąknięte wodą, biegnących wzdłuż liści. Liście mogą więdnąć. Zainfekowane łuski cebuli przyjmują zabarwienie bladożółte do żółtopomarańczowego.
📉 Szkodliwość
Szkodliwość Pantoea ananatis jest zróżnicowana w zależności od uprawy i regionu geograficznego. W uprawach cebuli w Stanach Zjednoczonych bakteria wywoływała bardzo poważne straty ekonomiczne, dochodzące nawet do 100% utraty plonu. Jednak w odniesieniu do innych upraw brak jest szczegółowych danych dotyczących wielkości wywoływanych szkód.
W warunkach polskich, gdzie szczepy patogeniczne występują rzadko, zagrożenie ekonomiczne wydaje się być obecnie ograniczone, chociaż wymaga dalszego monitoringu.
🔄 Sposoby rozprzestrzeniania
Bakterie mogą rozprzestrzeniać się z wodą podczas opadów deszczu i przenikać do wnętrza roślin przez szparki oraz uszkodzenia tkanki. Istotną rolę w rozprzestrzenianiu patogena odgrywają owady, w tym wciornastki (zwłaszcza Frankliniella fusca), skoczki oraz skrzypionka zbożowa. Na kukurydzy jako wektor została zidentyfikowana zachodnia kukurydziana stonka korzeniowa (Diabrotica virgifera virgifera).
Na większe odległości bakteria jest przenoszona z różnymi rodzajami materiału roślinnego, w tym z roślinami przeznaczonymi do sadzenia, wysadkami cebuli oraz nasionami różnych gatunków roślin. Transport materiału siewnego i sadzeniarskiego stanowi główną drogę międzynarodowego rozprzestrzeniania się patogena.
🛡️ Zwalczanie
Podstawową metodą zwalczania jest stosowanie odmian tolerancyjnych i odpornych na porażenie przez bakterię. W przypadku wystąpienia choroby w nasileniu zagrażającym uprawie stosuje się niekiedy zwalczanie chemiczne, chociaż jego skuteczność może być ograniczona.
Istotne znaczenie mają również działania profilaktyczne, takie jak stosowanie zdrowego materiału siewnego, kontrola owadów będących wektorami bakterii oraz właściwe praktyki agrotechniczne minimalizujące uszkodzenia mechaniczne roślin.
⚖️ Status prawny
W Unii Europejskiej, w tym w Polsce, Pantoea ananatis nie podlega obowiązkowi zwalczania i nie jest klasyfikowana jako agrofag kwarantannowy. Oznacza to, że nie ma prawnych ograniczeń dotyczących przemieszczania materiału roślinnego potencjalnie porażonego przez tę bakterię.
Jednak ze względu na szerokie spektrum żywicielskie, potencjał do wywoływania poważnych szkód ekonomicznych w niektórych uprawach oraz możliwość istnienia szczepów patogenicznych dla ludzi, bakteria ta wymaga dalszego monitoringu i badań naukowych.
📚 Źródła
- Ulotka informacyjna PIORiN (PDF)
- IOR-PIB Poznań