📋 Corythucha arcuata (prześwietlik dębowiec)
📋 Zasięg występowania
Gatunek ten pochodzi z Ameryki Północnej, gdzie jest notowany w Kanadzie (południowa część kraju) oraz USA (większość stanów). W Europie jest on notowany od 2000 r., kiedy został stwierdzony we Włoszech. Ponadto, obecność tego gatunku stwierdzono w Turcji (2003), Szwajcarii (2004), Bułgarii (2012), Chorwacji (2013), Serbii (2013), na Węgrzech (2013), w Rumunii (2016), Słowenii (2016), Albanii (2016), Rosji (2016), Francji (2017), Słowacji (2018), Austrii (2019), Grecji (2019), Macedonii Północnej (2019), Czechach (2020), Ukrainie (2021) i Kosowie (2022).
W Polsce w 2021 r. jednego osobnika stwierdzono w Bieszczadach, w lesie z przewagą buka, a identyfikację potwierdził specjalista zagraniczny. Opublikowano artykuł na ten temat. W 2023 r. kolejne dwa osobniki odnotowano odpowiednio w Czorsztynie i Warszawie. Były to jednak tylko obserwacje i brak publikacji naukowych na ten temat. W żadnym przypadku nie stwierdzono obecności uszkodzeń wywoływanych przez szkodnika. Powyższe dane nie pozwalają określić jak szeroko gatunek ten jest rozprzestrzeniony w naszym kraju.
📋 Opis morfologiczny
Osobnik dorosły ma 2,5-3 mm długości i 1 mm szerokości, zabarwienie od kremowego do brązowego. Ciało jest spłaszczone. Skrzydła przezroczyste o koronkowej strukturze pokryte przez brązowe lub czarne plamki. Podobną koronkową strukturę posiadają rozszerzone brzegi przedtułowia.
Nimfy są koloru od szarego do czarnego, a ich ciało pokryte jest licznymi małymi kolcami.
🔄 Sposoby rozprzestrzeniania
Rozprzestrzenianie się C. arcuata w sposób naturalny (przeloty owadów) ma miejsce tylko w niewielkim stopniu, gdyż ich zdolności do lotu są ograniczone. Dlatego głównym sposobem jego przenoszenia na większe odległości jest transport materiału roślinnego, takiego jak rośliny z gatunków żywicielskich oraz nieokorowane drewno, gdzie pod odstającą korą mogą znajdować się zimujące owady. Ponadto owady mogą być przenoszone na pojazdach, a ten sposób rozprzestrzeniania się tego gatunku uważany jest za główną przyczynę stosunkowo szybkiego zwiększenia zasięgu jego występowania w Chorwacji.
📋 Status fitosanitarny
W Unii Europejskiej, a tym samym w Polsce Corythucha arcuata nie podlega obowiązkowi zwalczania (nie jest to agrofag kwarantannowy w Unii).
🔬 Morfologia
Dorosły: długość 3–3,5 mm. Charakterystyczne skrzydła o koronkowej strukturze (siatkowata żyłkowanie) – stąd nazwa „siatecznica”. Ciało i skrzydła kremowobiałe z brązowymi znaczeniami. Przedplecze z bocznym rozszerzeniem (kapturem).
Nimfa: czarna z kolcami na ciele, bez skrzydeł. Przechodzi 5 stadiów nimfalnych.
Jaja: czarne, butelkowate, składane grupami na spodniej stronie liści i częściowo zatopione w tkance.
🔄 Cykl życiowy
Liczba pokoleń: 2–3 rocznie w zależności od klimatu.
Zimowanie: dorosłe pod korą, w opadłych liściach, w szczelinach kory.
Aktywność wiosenna: dorosłe opuszczają kryjówki zimowe w maju, gdy rozwijają się liście dębów.
Rozwój: jaja składane na młodych liściach, rozwój nimfalny trwa około miesiąca.
Generacje: kolejne pokolenia rozwijają się do jesieni.
🌿 Rośliny żywicielskie
Głównie gatunki z rodzaju Quercus (dąb):
- Quercus robur – dąb szypułkowy (najczęściej atakowany)
- Quercus petraea – dąb bezszypułkowy
- Quercus pubescens – dąb omszony
- Quercus cerris – dąb burgundzki
- Quercus frainetto – dąb węgierski
Żywiciele drugorzędni: kasztan jadalny (Castanea sativa), sporadycznie inne liściaste.
⚠️ Objawy i szkody
Żerowanie: zarówno nimfy, jak i dorosłe wysysają sok z liści od spodniej strony.
Objawy na liściach:
- Chlorotyczne przebarwienia – białawe lub żółtawe plamy na wierzchu liści
- Brązowienie i zasychanie liści przy silnym porażeniu
- Przedwczesna defoliacja w sierpniu–wrześniu
- Czarne odchody i osłonki jajowe na spodniej stronie liści
Konsekwencje:
- Osłabienie drzew przy powtarzających się atakach
- Zwiększona podatność na choroby i inne szkodniki
- Redukcja przyrostu
🌍 Historia inwazji w Europie
Pochodzenie: Ameryka Północna.
Inwazja do Europy:
- 2000: pierwsze wykrycie we Włoszech (Lombardia)
- 2002–2005: rozprzestrzenienie we Włoszech i krajach bałkańskich
- 2007: Węgry
- 2008: Bułgaria
- 2010: Rosja
- 2015: Niemcy
- Obecnie obecny w większości krajów Europy Środkowej i Południowej
Rozprzestrzenianie przez handel drewnem i materiałem roślinnym, oraz naturalny lot.
💰 Wpływ na lasy dębowe
Gatunek stanowi rosnące zagrożenie dla lasów dębowych w Europie.
Skutki:
- Masowa defoliacja dębów, szczególnie na obrzeżach lasu
- Osłabienie drzew predysponujące do ataku przez Agrilus biguttatus (drwalnik dwuplamkowy)
- Współprzyczynia się do zjawiska „zamierania dębów”
- Straty w nasiennictwie leśnym
🛡️ Metody zwalczania
Zwalczanie w lasach: zazwyczaj nieopłacalne i nieuzasadnione ekologicznie.
Ochrona pojedynczych drzew:
- Insektycydy kontaktowe lub systemiczne
- Zabiegi na początku sezonu, gdy pojawiają się pierwsze nimfy
Naturalni wrogowie: w procesie adaptacji w Europie. W Ameryce Północnej kontrolowany przez drapieżne pluskwiaki i pasożytnicze błonkówki.
🔍 Metody wykrywania
Inspekcja wizualna:
- Charakterystyczne koronkowe owady na spodniej stronie liści
- Czarne, kolczaste nimfy
- Chlorotyczne plamki na wierzchu liści
- Czarne odchody i osłonki jajowe
Gatunek łatwy do rozpoznania dzięki unikalnemu wyglądowi dorosłych.
