📋 Wprowadzenie
Cydalima perspectalis (Walker) jest motylem z rodziny wachlarzykowatych (Crambidae). Gatunek pochodzi z Azji i stanowi rozprzestrzeniający się szkodnik bukszpanów w Polsce i innych krajach europejskich.
📋 Zasięg występowania
Naturalny zasięg obejmuje Chiny, Japonię, Koreę oraz azjatycką część Rosji. Do Europy szkodnik został zawleczony, a pierwsze wykrycia miały miejsce w 2007 r. w Holandii, Niemczech i Szwajcarii. Obecnie notowany jest w wielu krajach europejskich. W Polsce po raz pierwszy stwierdzony w 2012 r. w województwie dolnośląskim, w kolejnych latach w województwach: małopolskim, opolskim, podkarpackim, mazowieckim i łódzkim. Prawdopodobne jest dalsze rozprzestrzenianie się szkodnika ku północy kraju.
🔬 Morfologia
Rozpiętość skrzydeł owada dorosłego wynosi około 40 mm. Najczęściej spotykane są osobniki, u których skrzydła obu par są białe z brązowym obwiedzeniem. Rzadziej występują motyle o skrzydłach całkowicie jasnobrązowych z fioletowym połyskiem i białą, półksiężycowatą plamą. Larwy (gąsienice) dorastają do 35-44 mm długości, a ich ciało jest owłosione. Zabarwienie gąsienic początkowo jest zielonkawe z brązowymi podłużnymi liniami, następnie staje się ciemniejsze, brązowawe. Głowa gąsienic jest czarna.
🔄 Sposoby rozprzestrzeniania
Zasięg lotu motyli wynosi 5-10 km. Na większą odległość szkodnik może rozprzestrzeniać się wraz z roślinami bukszpanu i ich częściami, np. gałęziami.
🛡️ Zwalczanie
Najprostszym zabiegiem jest usuwanie i niszczenie przez spalenie porażonych gałęzi oraz żerujących gąsienic. W ogrodach można wypłukiwać gąsienice strumieniem wody. Skuteczne są zabiegi za pomocą biologicznych insektycydów zarejestrowanych do stosowania przeciwko ćmie bukszpanowej. Celowe jest wywieszanie pułapek feromonowych zawierających feromony wabiące samce. Przy dużym nasileniu konieczne jest zniszczenie porażonych krzewów przez spalenie.
📋 Status fitosanitarny
W Polsce gatunek C. perspectalis nie podlega obowiązkowi zwalczania.
🔬 Morfologia
Motyl dorosły: rozpiętość skrzydeł 36–44 mm. Skrzydła białe z brązowym obrzeżeniem i metalicznym połyskiem. Występuje także forma melaniczna (całkowicie brązowa z białymi plamkami).
Gąsienica: do 40 mm długości. Głowa czarna, ciało zielone z czarnymi i białymi pasami wzdłuż grzbietu i boków. Liczne białe włoski.
Poczwarka: 15–25 mm, początkowo zielona, potem brązowa, ukryta w kokonie z jedwabiu i liści.
Jaja: płaskie, owalne, składane w grupach (5–20) na spodniej stronie liści bukszpanu.
🔄 Cykl życiowy
Liczba pokoleń: 2–4 rocznie w zależności od klimatu (2 w Europie Środkowej, do 4 na południu).
Zimowanie: młode gąsienice (L3) w kokonach między liśćmi.
Rozwój:
- Jaja inkubują 3–5 dni
- Stadium larwalne trwa 17–87 dni (zależnie od temperatury)
- Stadium poczwarki 10–15 dni
- Dorosłe żyją około 2 tygodni
Optymalna temperatura rozwoju: 25–30°C.
🌿 Rośliny żywicielskie
Wyłącznie gatunki z rodzaju Buxus (bukszpan):
- Buxus sempervirens – bukszpan zwyczajny (główny żywiciel)
- Buxus microphylla – bukszpan drobnolistny
- Buxus sinica
- Buxus colchica
Sporadycznie notowane żerowanie na Ilex (ostrokrzew) i Euonymus (trzmielina).
⚠️ Objawy i szkody
Uszkodzenia liści: gąsienice zjadają liście, pozostawiając jedynie nerwy i skórkę. Charakterystyczne przędza i odchody (frass) między liśćmi.
Uszkodzenia kory: starsze gąsienice ogryzają korę młodych pędów, powodując ich zamieranie.
Konsekwencje:
- Całkowita defoliacja krzewów
- Zamieranie roślin po powtarzających się atakach
- Zniszczenie historycznych żywopłotów i ogrowych parterów
Skala problemu: masowe zamieranie bukszpanów w parkach, cmentarzach i ogrodach historycznych w całej Europie.
🌍 Historia inwazji w Europie
Pochodzenie: Azja Wschodnia (Chiny, Japonia, Korea, Indie).
Inwazja do Europy:
- 2007: pierwsze wykrycie w Niemczech (Weil am Rhein) i Holandii
- 2008: Szwajcaria, Wielka Brytania
- 2009–2012: rozprzestrzenienie w całej Europie Zachodniej
- 2012: pierwsze wykrycie w Polsce
- Obecnie obecny w większości krajów europejskich
Rozprzestrzenianie głównie przez handel sadzonkami bukszpanu.
🛡️ Metody zwalczania
Zwalczanie biologiczne:
- Bacillus thuringiensis var. kurstaki (Bt) – bardzo skuteczny, selektywny
- Nicienie entomopatogenne (Steinernema carpocapsae)
- Naturalni wrogowie w procesie adaptacji (w Europie)
Zwalczanie chemiczne:
- Pyretroidy (lambda-cyhalotryna, deltametryna)
- Azadyrachtyna (produkt naturalny)
- Zabiegi należy wykonywać na młode gąsienice
Metody mechaniczne: ręczne zbieranie gąsienic (w małych ogrodach), przycinanie porażonych części.
🔍 Metody wykrywania i monitoringu
Pułapki feromonowe: dostępne komercyjnie, skuteczne do monitorowania lotu motyli i wyznaczania terminów zabiegów.
Inspekcja wizualna:
- Charakterystyczna przędza między liśćmi
- Zielone gąsienice z czarno-białymi pasami
- Odchody (frass) na liściach i glebie pod krzewami
- Defoliacja i brązowienie krzewów
Monitoring: regularne kontrole bukszpanów od wiosny, szczególnie importowanych sadzonek.
