📋 Wprowadzenie
Dendroctonus valens (LeConte) jest kornikiem z rodziny ryjkowcowatych, podrodziny korników (Coleoptera: Curculionidae: Scolytinae). Stanowi zagrożenie dla drzew iglastych w Europie.
📋 Zasięg występowania
Gatunek występuje w Ameryce Północnej (Kanada, Meksyk, USA), Ameryce Środkowej (Belize, Gwatemala, Honduras, Nikaragua), a ponadto w Chinach, gdzie został zawleczony prawdopodobnie z opakowaniami drewnianymi na początku lat 80-tych XX wieku.
🔬 Morfologia
Chrząszcze mają długość 8-10 mm, a ich ciało jest owalno-walcowate, barwy od ciemno brązowej do czarnej, z czerwono-brązowymi pokrywami. Ciało pokryte jasnymi włoskami. Larwa beznoga, łukowato zgięta, barwy białej z brązową głową, długości 10-12 mm. Gatunek jest morfologicznie podobny do notowanego w Polsce, głównie na świerkach, bielojada olbrzymiego (Dendroctonus micans).
🔄 Sposoby rozprzestrzeniania
Chrząszcze mogą przelatywać na odległość przekraczającą 15 km. W trakcie obrotu międzynarodowego kornik może być przenoszony przede wszystkim wraz z przesyłkami nieokorowanego drewna iglastego, wliczając w to opakowania drewniane.
📋 Status fitosanitarny
W Polsce obowiązkowi zwalczania, na określonym materiale roślinnym, podlegają kornikowate (Scolytidae spp.) nieeuropejskie, do których zalicza się D. valens.
🔍 Metody wykrywania
Do wykrywania stosuje się: pułapki. Szczegółowe protokoły diagnostyczne dostępne są w standardach EPPO (PM7).
📷 Galeria
🔬 Morfologia i cykl życiowy
Dorosłe chrząszcze są stosunkowo duże jak na korniki – 6-12 mm długości (jeden z największych gatunków Dendroctonus). Ubarwienie czerwonobrązowe do ciemnobrązowego z cylindrycznym ciałem i krótkim ryjkiem.
Larwy białe, beznogie, kształtu litery „C”, z brązową torebką głowową. Osiągają do 12 mm długości.
Cykl życiowy:
- W zasięgu rodzimym: 1 pokolenie rocznie
- W Chinach (zasięg inwazyjny): 1-2 pokolenia rocznie
- Zimują larwy lub dorosłe pod korą
- Lot dorosłych wiosną i latem
- Samice drążą chodniki macierzyste w łyku dolnej części pnia
- Samce emitują feromony agregacyjne przyciągające więcej chrząszczy
🌿 Rośliny żywicielskie
Atakuje liczne gatunki drzew iglastych:
Główni żywiciele (sosny):
- Pinus ponderosa – sosna żółta
- Pinus strobus – sosna wejmutka
- Pinus sylvestris – sosna zwyczajna (zagrożenie dla Polski!)
- Pinus radiata – sosna monterejska
- Pinus tabuliformis – sosna chińska (główny żywiciel w Chinach)
Inne żywiciele:
- Abies concolor – jodła kalifornijska
- Picea spp. – świerki
- Larix spp. – modrzewie
- Pseudotsuga menziesii – daglezja
⚠️ Objawy i szkody
Charakterystyczne objawy:
- Grudki żywicy (pitch tubes) u podstawy pnia – wyraźne „bochny” zestalonej żywicy
- Czerwonobrązowy pył drzewny (frass) u podstawy drzewa
- Żółknięcie i brązowienie korony
- Zamieranie drzewa od góry
Sposób ataku:
- Atakuje głównie dolną część pnia (do 2-3 m wysokości)
- Preferuje drzewa osłabione, stresowane, uszkodzone
- W Chinach: masowe ataki na zdrowe drzewa!
- Przenosi grzyby siniejące drewno (Leptographium)
💰 Znaczenie ekonomiczne
Katastrofa ekologiczna w Chinach:
- Zawleczony do prowincji Shanxi około 1998 roku
- Do 2010 roku zabił ponad 10 milionów sosen
- Szacowane straty: setki milionów dolarów
- Najpoważniejsza gradacja korników w historii Chin
W zasięgu rodzimym (Ameryka Północna):
- Gatunek uważany za „drugorzędny” – atakuje głównie drzewa osłabione
- Okazjonalne straty w szkółkach i młodnikach
Zmiana zachowania: W Chinach ewoluował z wtórnego na pierwotnego szkodnika – atakuje zdrowe drzewa.
🌍 Rozprzestrzenienie geograficzne
Zasięg rodzimy – Ameryka Północna:
- Kanada – wszystkie prowincje z lasami iglastymi
- USA – szeroko rozpowszechniony
- Meksyk, Ameryka Środkowa (Honduras, Gwatemala)
Zasięg inwazyjny – Chiny:
- Prowincje: Hebei, Henan, Liaoning, Shaanxi, Shanxi
- Rozprzestrzenia się na nowe obszary
Status w Europie: Nieobecny – na liście Alert EPPO jako potencjalne zagrożenie.
🛡️ Metody zwalczania
Zwalczanie chemiczne (Chiny):
- Opryski pni insektycydami kontaktowymi
- Iniekcje do pnia z insektycydami systemicznymi
- Fumigacja zasiedlonych drzew
Metody mechaniczne:
- Wycinanie i palenie zasiedlonych drzew
- Korowanie – usuwanie kory z porażonych pni
- Pułapki z feromonami agregacyjnymi
Kontrola biologiczna:
- Drapieżne chrząszcze (Rhizophagus)
- Grzyby entomopatogenne (Beauveria bassiana)
- Nicienie entomopatogenne
🔍 Metody wykrywania i identyfikacji
Oznaki obecności:
- Grudki żywicy u podstawy pnia (pitch tubes)
- Czerwonawy pył drzewny na korze i u podstawy
- Otwory wlotowe średnicy 3-5 mm
- Charakterystyczny „turpentynowy” zapach żywicy
Odławianie:
- Pułapki lejkowe z feromonami agregacyjnymi
- Wabiiki: 3-karen + alfa-pinen + etanol
Identyfikacja: Morfologiczna – duże rozmiary i czerwonawe ubarwienie diagnostyczne. Potwierdzenie DNA dla pewności.
📋 Status kwarantannowy
Lista EPPO: A1 + Alert List – organizm monitorowany jako poważne potencjalne zagrożenie.
Status UE: Organizm kwarantannowy – regulowany przy imporcie drewna iglastego.
Wymagania fitosanitarne:
- Drewno iglaste z Ameryki Północnej i Chin – obróbka termiczna lub fumigacja
- Materiał opakowaniowy drewniany – standard ISPM 15
- Sadzonki iglastych – certyfikat fitosanitarny z kraju wolnego
Dla Polski: Polska ma 7 mln hektarów lasów sosnowych – największe w Europie. Zawleczenie kornika czerwonego mogłoby spowodować katastrofę porównywalną z chińską. Wymagana szczególna czujność przy imporcie z USA, Kanady i Chin.