Dendrolimus sibiricus Tschetverikov – barczatka syberyjska

📋 Wprowadzenie

Dendrolimus sibiricus Tschetverikov jest motylem pochodzącym z Dalekiego Wschodu, stanowiącym szkodnika podlegającego obowiązkowi zwalczania w Polsce. Obecnie klasyfikowany jest jako podgatunek Dendrolimus superans: Dendrolimus superans sibiricus (Tschetverikov 1908).

📋 Zasięg występowania

Występuje w Rosji (środkowe i północne obszary części europejskiej oraz praktycznie cała część azjatycka), w północno-wschodnim Kazachstanie, północnych Chinach, Korei oraz północnej Mongolii. W europejskiej części Rosji ogniska szkodnika spotykane są w okolicach Moskwy.

🔬 Morfologia

Gąsienica dorasta do około 50-80 mm. Jej ciało jest owłosione ciemnobrunatnie po stronie grzbietowej, szaro na bokach. W części tułowiowej i końcowej odwłoka występują pęczki długich, ciemnoniebieskich włosków. Obecne są niezbyt gęsto rozmieszczone łuski. Kutikula na grzbiecie i bokach ciała czarna, brązowa lub ciemnoszara, po stronie brzusznej rdzawa lub czerwonobrunatna, często rdzawo lub brązowo cętkowana. Głowa brązowa, ciemno kropkowana z jasnymi szwami. Barwa ciała i rysunek bardzo zmienne. Motyl duży (długość 30-39 mm, rozpiętość skrzydeł 40-80 mm), zazwyczaj ubarwiony szaro, choć spotyka się osobniki barwy od prawie białej do czarnobrunatnej. Na skrzydłach pierwszej pary trzy wyraźne przepaski ograniczone czarnymi smużkami, dwa umbra i jasne pole dyskoidalne. Skrzydła drugiej pary jednobarwne.

⚠️ Objawy występowania i szkodliwość

Atakuje żywe i w większości zdrowe drzewa w różnym wieku. Gąsienice żerują intensywnie w koronach drzew, gdzie odżywiają się igłami doprowadzając do silnej defoliacji i powstawania gołożerów. Mogą również uszkadzać młode szyszki i pączki. Wydalają olbrzymie ilości odchodów, których akumulacja w glebie wpływa na bujny rozwój traw zagłuszających siewki oraz ich zasychanie. W miejscach masowego występowania, w powietrzu unoszą się włoski oderwane z ciała gąsienic, które powodują u ludzi i zwierząt utrzymujące się często miesiącami opuchlizny, egzemy oraz uszkodzenia oczu. Gąsienice po zakończeniu żerowania otaczają się oprzędem i przepoczwarczają, najczęściej na drzewach (w spękaniach kory pni i gałęzi), rzadziej w ściółce. Samica składa jaja na szpilkach, gałęziach i pniach drzew, pojedynczo lub w różnego kształtu i wielkości złożach.

🔄 Sposoby rozprzestrzeniania

Szkodnik rozprzestrzenia się głównie w sposób naturalny poprzez przeloty dorosłych motyli. Może być rozwlekany wraz z surowcem drzewnym, na którym znajdują się jego stadia przedimaginalne.

🛡️ Zwalczanie

Zwalczanie polega na szerokim stosowaniu zabiegów chemicznych.

📋 Status fitosanitarny

W Polsce szkodnik podlega obowiązkowi zwalczania.

🔬 Morfologia

Motyl dorosły: rozpiętość skrzydeł u samic 60–80 mm, u samców 40–60 mm. Skrzydła przednie jasno- do ciemnobrązowe z charakterystycznymi ciemnymi pasami.

Gąsienica: dojrzała 50–80 mm długości. Ciało głównie czarne lub ciemnobrązowe, pokryte plamkami i długimi włoskami. Charakterystyczne ciemnoniebieskie szczecinki łatwo odpadające – powodują zapalenie oczu i podrażnienia skóry u ludzi!

Jajo: około 2,2 × 1,9 mm. Początkowo jasnozielone, potem kremowobiałe, przed wylęgiem szarawe z drobnymi plamkami.

🔄 Cykl życiowy

Czas rozwoju: zazwyczaj 2 lata w zimnych regionach północnych. Populacje południowe – 1 rok. Populacje północne mogą wymagać 3–5 lat.

Zimowanie: gąsienice zimują dwukrotnie:

• Po I lub II stadium larwalnym
• Po późniejszych stadiach

Żerowanie: około 95% całkowitego pokarmu konsumowane jest w końcowej fazie żerowania (maj–czerwiec) przed przepoczwarczeniem.

Przepoczwarczenie: w kokonach na drzewach lub w ściółce.

🌿 Rośliny żywicielskie

W rodzimym areale rozwija się praktycznie na wszystkich gatunkach iglastych:

Żywiciele preferowani:

• Modrzew (Larix spp.)
• Jodła (Abies spp.)
• Sosny pięcioigielne (Pinus spp.)

Żywiciele drugorzędni (atakowane przy gradacjach):

• Sosny dwuigielne
• Świerk (Picea spp.)

Badania laboratoryjne wykazały zdolność rozwoju na europejskich gatunkach: jodła pospolita, sosna zwyczajna.

⚠️ Szkody i gradacje

Defoliacja: jodły, modrzewie, sosny pięcioigielne i świerki są zazwyczaj bardzo spektakularnie defoliowane.

Gradacje: trwające 2–3 lata mogą zabijać całe kompleksy leśne.

Skutki wtórne:

• Osłabione drzewa atakowane przez korniki i inne szkodniki wtórne
• Zwiększone ryzyko pożarów lasów
• Zaburzenia ekosystemowe

Zagrożenie dla zdrowia: szczecinki gąsienic powodują zapalenia oczu i podrażnienia skóry!

💰 Znaczenie ekonomiczne

Dendrolimus sibiricus jest najważniejszym defoliatorem iglastych w Rosji.

Skala gradacji: w XX w. odnotowano co najmniej 9 gradacji w Syberii Środkowej obejmujących ponad 8 milionów hektarów.

Straty:

• Masowa śmiertelność drzewostanów
• Kosztowne odnowienia
• Straty w przemyśle drzewnym

🌍 Rozmieszczenie i zagrożenie dla Europy

Zasięg rodzimy: północno-wschodnia Azja – od wybrzeża Morza Ochockiego po środkową Rosję.

Ekspansja na zachód: gatunek powoli rozprzestrzenia się w kierunku zachodnim przez Syberię.

Zagrożenie dla EPPO:

• Badania wykazały zdolność rozwoju na europejskich gatunkach iglastych
• Szczególne zagrożenie dla północnych regionów z odpowiednimi lasami iglastymi
• Potencjalne drogi introdukcji: drewno opakowaniowe, rośliny z bryłą korzeniową

Gatunek na liście kwarantannowej A1 EPPO.

🛡️ Metody zwalczania

Zwalczanie chemiczne: opryski insektycydowe przy gradacjach (ograniczona skuteczność w dużych kompleksach leśnych).

Zwalczanie biologiczne:

• Bacillus thuringiensis (Bt) – aplikacja lotnicza
• Wirusy (NPV) specyficzne dla barczatek
• Naturalni wrogowie: parazytoidy i drapieżniki

🔍 Metody wykrywania

Inspekcja wizualna: wykrywa łatwo populacje o wysokiej zagęszczeniu. Przy niskich zagęszczeniach – otrząsanie drzew na płachtę ujawnia gąsienice.

Pułapki feromonowe: samce można odławiać specyficznym feromonem. Uwaga: identyfikacja wymaga badania genitaliów dla odróżnienia od gatunków pokrewnych.

Wymagania kwarantannowe: kontrola drewna i materiału roślinnego z regionów występowania.

📷 Galeria

Openverse
Openverse · CC

Openverse
Openverse · CC

Openverse
Openverse · CC