Entoleuca mammata

🔬 Morfologia i cykl życiowy

Tożsamość taksonomiczna: Entoleuca mammata (dawniej Hypoxylon mammatum) – grzyb z rodziny Xylariaceae, sprawca zgorzeli topoli.

Cechy morfologiczne:

• Konidia produkowane w szarych, pylistych masach – jednokomórkowe, niemal bezbarwne, podłużno-jajowate, 5,5-8,0 × 1,5-4,0 µm
• Stromata dojrzałe – okrągłe, wyniosłe, spłaszczone, twarde, 2-5 mm średnicy i 1-2 mm grubości na zaczerniałej korze
• Askospory jednokomórkowe, brązowe, podłużno-elipsoidalne, 22-33 × 9-13 µm

Cykl życiowy:

• Progresja choroby trwa minimum 4 sezony wegetacyjne
• Kluczowa cecha: faza endofityczna/utajona trwająca ~24 miesiące przed pojawieniem się objawów!
• Rozprzestrzenianie askospor przez cały rok w warunkach wilgotnych, nawet w temperaturach do -4°C

🌿 Rośliny żywicielskie

Główni żywiciele w Europie:

• Populus tremula – topola osika (szczególnie rasy górskie) – główny żywiciel
• Mieszańce osikowe (Populus tremula × P. tremuloides) – wysokie ryzyko w monokulturowych plantacjach północnej Europy

Żywiciele drugorzędni:

• Salix spp. – wierzby
• Betula spp. – brzozy
• Sorbus spp. – jarzęby
• Sporadycznie: dęby i olsze

⚠️ Objawy i szkody

Początkowe objawy:

• Lekko zapadnięte, żółtopomarańczowe nieregularne obszary na gałęziach i pniach

Dojrzałe zgorzeliny:

• Wydłużone, mogą osiągać do 2,5 m długości
• Charakterystyczne grzbiety drewna i spękana kora
• Blaszkowata warstwa korowa z czarno-żółtawo-białym wzorem – cecha diagnostyczna!

Konsekwencje:

• Zamieranie gałęzi i konarów
• Osłabienie drzewa, podatność na złomy
• Śmierć drzewa przy pierścieniowatym obrączkowania pnia

💰 Znaczenie ekonomiczne

Znaczenie europejskie:

• Patogen usunięty z list kwarantannowych EPPO w 1984 po uznaniu szerokiego rozprzestrzenienia w Europie
• Jednak pojawiają się obawy dotyczące monokulturowych plantacji osiki mieszańcowej

Dane historyczne:

• „W Szwecji zgorzel hypoksylonowa spowodowała rozległe szkody w latach 50. XX wieku”
• Straty ekonomiczne w plantacjach energetycznych topoli

Zagrożenie aktualne: Rosnące plantacje biomasy z topoli w Europie zwiększają ryzyko epidemii.

🌍 Rozprzestrzenienie geograficzne

Status w regionie EPPO:

• Zadomowiony w wielu krajach europejskich: Szwecja, Szwajcaria, Niemcy i inne
• Rozmieszczenie ograniczone z wyjątkiem Szwecji

Ameryka Północna: Rodzimy, szeroko rozpowszechniony w Kanadzie i USA na osikach.

Status kwarantannowy zachowany dla stref chronionych:

• Irlandia i Irlandia Północna (regulacja UE)
• Izrael (od 2009), Chiny (od 2021)

🛡️ Metody zwalczania

Brak protokołów eradykacji! Zarządzanie opiera się na:

Metody agrotechniczne:

• Optymalizacja wyboru stanowiska – unikanie stresogennych lokalizacji
• Cięcia zimowe porażonych gałęzi przed inwazją pnia
• Dobór odpornego materiału klonalnego

Hodowla odpornościowa:

• „Prace nad doskonaleniem genetycznym są aktywnie kontynuowane”
• Metody przesiewowe kultur tkankowych stosowane do selekcji

🔍 Metody wykrywania i identyfikacji

Identyfikacja:

• Opiera się na „bardzo specyficznych objawach zgorzeli i gatunkowo specyficznych strukturach morfologicznych peritecjów i askospor”
• Charakterystyczny blaszkowaty wzór kory (czarno-żółtawo-biały)

Metody molekularne:

• Testy PCR z wykorzystaniem sekwencji genomowych

Drogi rozprzestrzeniania:

• Głównie askospory przenoszone wiatrem
• Zakażony materiał rozmnożeniowy i drewno z korą
• Rany po owadach (drwalniki, cykady) ułatwiają infekcję
• Uwaga: Okres utajenia >2 lata umożliwia przemieszczanie bezobjawowego materiału!

📋 Status kwarantannowy

Status EPPO: Usunięty z list ogólnych w 1984 ze względu na szerokie rozprzestrzenienie.

Status UE: Organizm kwarantannowy tylko dla stref chronionych (Irlandia, Irlandia Północna).

Inne regulacje: Kwarantannowy w Izraelu i Chinach.

Dla Polski: Patogen obecny w Polsce. Istotny dla plantacji topoli energetycznych i lasów osikowych. Wybór odpornych klonów i monitoring zdrowotności kluczowe dla ograniczenia strat.