📋 Wprowadzenie
Euwallacea fornicatus sensu lato jest gatunkiem zbiorowym obejmującym cztery bardzo zbliżone do siebie morfologicznie gatunki korników (Coleoptera: Curculionidae: Scolytinae): E. fornicatus sensu stricto, E. fornicatior, E. perbrevis i E. kuroshio. Stanowią szkodniki roślin zdrewniałych rozprzestrzeniające się w Europie.
📋 Zasięg występowania
Występowanie tego gatunku zbiorowego stwierdzono w strefie klimatu ciepłego w Azji, Afryce, Ameryce oraz Australii i na wyspach Oceanii. Pierwsze stwierdzenie szkodnika w Europie miało miejsce w 2017 r. w Polsce na figowcu pagodowym (Ficus religiosa) w poznańskiej palmiarni. W 2020 r. szkodnik został stwierdzony na tropikalnych roślinach zdrewniałych uprawianych w ogrzewanej szklarni we Włoszech, w 2021 r. w Niemczech na mango (Mangifera indica), a następnie na różnych roślinach tropikalnych, w Holandii na chlebowcu właściwym (Artocarpus altilis) i figowcu tępym (Ficus microcarpa), oraz ponownie w Polsce (woj. śląskie) na figowcu dębolistnym (Ficus lyrata).
🔬 Morfologia
Larwy są białawe, z pomarańczową głową, beznogie z dobrze wykształconą głową, długości około 3 mm. Spotyka się je w chodnikach wygryzanych przez dorosłe chrząszcze w drewnie, gdzie żywią się grzybami, zwłaszcza z gatunków Neocosmospora ambrosia i N. euwallaceae zawlekanymi przez dorosłe chrząszcze i rozwijającymi się na ścianach chodników. Samice mają długość 2,5-2,8 mm, a samce są mniejsze osiągając 1,5-1,67 mm. Osobniki dorosłe mają barwę ciemno brązową lub czarną. Ich pokrywy są walcowate, z wyraźnym ścięciem na końcu, natomiast czułki z wyraźną buławką. W celu poprawnej identyfikacji gatunku konieczne jest przeprowadzenie szczegółowej analizy cech morfologicznych samic oraz dokonanie szczegółowych pomiarów, zwłaszcza pokryw i przedtułowia.
🔄 Sposoby rozprzestrzeniania
Owady dorosłe mogą rozprzestrzeniać się w sposób naturalny wykonując przeloty na niewielką odległość. Na większy dystans szkodnik może być przenoszony głównie wraz z tropikalnymi roślinami zdrewniałymi z gatunków żywicielskich.
📋 Status fitosanitarny
W Unii Europejskiej, a tym samym w Polsce gatunek zbiorowy Euwallacea fornicatus sensu lato oraz związane z nim grzyby Neocosmospora ambrosia i N. euwallaceae podlegają obowiązkowi zwalczania – są to agrofagi kwarantannowe w Unii.
🔍 Metody wykrywania
Do wykrywania stosuje się: pułapki. Szczegółowe protokoły diagnostyczne dostępne są w standardach EPPO (PM7).
📷 Galeria
🔬 Morfologia i cykl życiowy
Kompleks gatunkowy: „Euwallacea fornicatus sensu lato” obejmuje kilka kryptycznych gatunków, w tym polyphagous shot hole borer (PSHB) i Kuroshio shot hole borer (KSHB).
Dorosłe chrząszcze bardzo małe – samice 1,8-2,5 mm, samce jeszcze mniejsze (~1,5 mm). Ciało cylindryczne, ciemnobrązowe do czarnego.
Larwy białe, beznogie, kształtu litery „C”, rozwijają się w chodnikach wypełnionych grzybnią.
Cykl życiowy:
- Samice zapładniane przez braci wewnątrz chodnika macierzystego (inbreeding)
- Samice opuszczają drzewo i zakładają nowe kolonie
- Samce bezskrzydłe – nie opuszczają drzewa
- Wiele pokoleń rocznie w ciepłym klimacie
- Pełny cykl: 30-50 dni zależnie od temperatury
🌿 Rośliny żywicielskie
Ekstremalnie polifagiczny – ponad 400 gatunków drzew i krzewów z 60+ rodzin!
Żywiciele reprodukcyjni (pełny rozwój):
- Acer spp. – klony (w tym klon jawor, pospolity)
- Platanus spp. – platany
- Quercus spp. – dęby
- Persea americana – awokado
- Ricinus communis – rącznik
- Salix spp. – wierzby
Żywiciele niereprodukcyjni (atakowane, ale bez pełnego rozwoju):
- Setki gatunków drzew owocowych, ozdobnych, leśnych
- Malus, Prunus, Citrus, Ficus i wiele innych
⚠️ Objawy i szkody
KLUCZOWE: Kornik przenosi grzyby symbiotyczne z rodzaju Fusarium (F. euwallaceae), które powodują główne uszkodzenia!
Objawy zewnętrzne:
- Małe okrągłe otwory (shot holes) – średnica ~1-2 mm
- Wycieki żywicy/soku – „plamy mokre” na korze
- Białawy „cukrowy” nalot wokół otworów
- Gumoza u drzew owocowych
Choroba Fusarium dieback:
- Brązowienie i nekroza wiązek przewodzących
- Więdnięcie liści mimo nawadniania
- Śmierć drzewa w ciągu 2-5 lat
Zamieranie gałęzi od końców
💰 Znaczenie ekonomiczne
Katastrofalne skutki w regionach inwazyjnych:
Izrael:
- Ponad 1 milion drzew awokado dotkniętych
- Straty w przemyśle awokado: dziesiątki milionów dolarów
Kalifornia (USA):
- Ponad 27 milionów drzew w zasięgu ryzyka
- Straty szacowane na miliardy dolarów
- Masowe zamieranie drzew miejskich (platany, klony)
RPA: Szybkie rozprzestrzenianie od wykrycia w 2019, zagrożenie dla plantacji awokado i lasów rodzimych.
🌍 Rozprzestrzenienie geograficzne
Zasięg rodzimy: Azja Południowo-Wschodnia (dokładny zasięg niejasny ze względu na kompleks gatunkowy).
Zasięg inwazyjny:
- Izrael – od 2009
- USA – Kalifornia (od 2003), rozprzestrzenia się
- RPA – od 2019
- Australia – wykrycia lokalne
Status w Europie: Nieobecny w kontynentalnej Europie. Wysoki potencjał inwazyjny – klimat śródziemnomorski i umiarkowany odpowiedni.
🛡️ Metody zwalczania
Zwalczanie jest BARDZO trudne ze względu na ukryty tryb życia!
Zwalczanie chemiczne:
- Opryski pokrywowe pni – ograniczona skuteczność
- Iniekcje do pnia z fungicydami/insektycydami – lepsze wyniki
- Zabiegi prewencyjne na zdrowych drzewach
Metody mechaniczne:
- Usuwanie i niszczenie zasiedlonych drzew i gałęzi
- Cięcia sanitarne – usuwanie porażonych partii
- Zakaz transportu drewna opałowego
Kontrola biologiczna: Badania nad pasożytniczymi osami i grzybami antagonistycznymi – wczesne stadium.
🔍 Metody wykrywania i identyfikacji
Inspekcja wizualna:
- Szukanie małych okrągłych otworów (shot holes)
- Wycieki soku, gumoza, „cukrowe” naloty
- Zamieranie gałęzi bez widocznej przyczyny
Odławianie:
- Pułapki lejkowe z etanolem i kwebrachine
- Wabiiki alkoholowe (etanol 70%)
Identyfikacja:
- Wymaga ekspertyzy – gatunek trudny do odróżnienia od pokrewnych
- Identyfikacja molekularna (DNA) konieczna dla pewności
- Hodowla symbiotycznego grzyba Fusarium pomocna diagnostycznie
📋 Status kwarantannowy
Lista EPPO: A2 (w części regionu) / Alert List – priorytetowy monitoring.
Status UE: Organizm kwarantannowy – regulowany przy imporcie.
Wymagania fitosanitarne:
- Drewno żywicieli z regionów występowania – obróbka termiczna
- Sadzonki drzew liściastych – certyfikat fitosanitarny
- Materiał rozmnożeniowy – z obszarów wolnych
- Szczególna kontrola przesyłek z Izraela, USA, RPA
Dla Polski: Zagrożenie dla klonów, dębów, wierzb – gatunków pospolitych w polskich lasach i parkach. Polifagiczność sprawia, że praktycznie każde drzewo liściaste mogłoby być zaatakowane. Konieczny szczególny nadzór importu materiału roślinnego.