📋 Wprowadzenie
Exomala orientalis jest chrząszczem z rodziny poświętnikowatych, stanowiącym agrofaga podlegającego obowiązkowi zwalczania w Unii Europejskiej.
📋 Zasięg występowania
Exomala orientalis występuje w Ameryce Północnej (USA) oraz Azji (Chiny, Filipiny, Indie, Japonia, Korea Południowa i Północna) i w Mikronezji.
🔬 Morfologia
Znajdujące się w glebie pędraki po wylęgu mają 1,5 mm długości, a po upływie 3 miesięcy dorastają do 25 mm. Pędraki są łukowato zgięte, białawe z ciemniejszą głową i posiadają trzy pary odnóży. Na brzusznej stronie odwłoka pędraka znajdują się dwa podłużne rzędy ostrów kolców (po 11-15 kolców w każdym rzędzie), a otwór analny jest ułożony poprzecznie, nigdy w formie litery V lub Y. Na roślinach widoczne są postaci dorosłe owada (dorosłe chrząszcze), które mają 8-11 mm długości i 4,5-6 mm szerokości; a ich ubarwienie jest słomkowe z czarnymi plamami, chociaż spotyka się osobniki całkowicie słomkowe i całkowicie czarne. Tułów może być przedzielony jasną linią biegnącą przez jego środek. Na pokrywach znajdują się zazwyczaj jeden lub dwa pasy w kształcie litery U oraz po jednej czarnej plamie usytuowanej po wewnętrznej stronie nasady pokryw.
🔄 Sposoby rozprzestrzeniania
Osobniki dorosłe mogą przelatywać na niewielką odległość. Na większy dystans osobniki szkodnika mogą rozprzestrzeniać się wraz z roślinami, kwiatami ciętymi, glebą. Dorosłe chrząszcze mogą być przypadkowo przeniesione na opakowaniach i środkach transportu, a pędraki mogą znajdować się w glebie zanieczyszczającej maszyny rolnicze, środki transportu.
📋 Status fitosanitarny
W Unii Europejskiej, a tym samym w Polsce gatunek Exomala orientalis podlega obowiązkowi zwalczania – jest to agrofag kwarantannowy w Unii.
📷 Galeria
🔬 Morfologia i cykl życiowy
Jaja białe, około 1 mm średnicy, składane w glebie.
Larwy (pędraki) osiągają do 25 mm gdy w pełni wyrośnięte. Charakterystyczne dwa podłużne rzędy ostrych kolców na spodniej stronie. Odróżniane od podobnych gatunków mniejszymi rozmiarami i poprzecznymi otworami analnymi.
Dorosłe chrząszcze: 8-11 × 4,5-6 mm, typowo słomkowe z ciemnymi znaczeniami, choć występują formy całkowicie czarne lub kremowe. Pokrywy często z pasami w kształcie litery „U”.
Cykl życiowy:
- Zazwyczaj 1 pokolenie rocznie, część larw zimuje dwukrotnie
- Dorosłe wychodzą pod koniec czerwca, latają tylko krótko (~1 metr)
- Samice zagrzebują się w glebie od wczesnego lipca do wczesnego września
- Składają około 25 jaj na średniej głębokości 12 cm
- Pędraki osiągają głębokość 20-42 cm do połowy października na zimowanie
- Rozwój od jaja do dorosłego: około 164,5 dni w optymalnych warunkach
🌿 Rośliny żywicielskie
Polifagiczny szkodnik z szczególnym powinowactwem do:
Uprawy rolnicze:
- Zea mays – kukurydza
- Ananas comosus – ananas
- Saccharum – trzcina cukrowa
- Rośliny warzywne (korzenie)
Trawy (główny problem):
- Darnie – trawniki, boiska sportowe, pola golfowe
- Wszystkie trawy uprawne i ozdobne
Żerowanie dorosłych (na kwiatach):
- Róże, dalie, irysy
- Inne rośliny kwitnące
⚠️ Objawy i szkody
Szkody od pędraków (główne):
- „Martwe i czarne plamy” pojawiają się na trawnikach podczas suchych lat z wysoką gęstością larw
- Żerowanie na korzeniach traw – darń łatwo się unosi
- Uszkodzenia korzeni upraw warzywnych
Szkody od dorosłych:
- Żerowanie na kwiatach powoduje ich brązowienie i opadanie
- Szkieletowanie liści
Typowy wzorzec: Uszkodzenia koncentrują się na często koszonych, niezacienionych terenach trawiastych.
💰 Znaczenie ekonomiczne
Dane historyczne:
- Około 6 hektarów uszkodzonych w Nowym Jorku (1928)
- New Haven, Connecticut: porażenie 2,5 km²
- Znaczące straty na polach golfowych i boiskach sportowych
Sektory dotknięte:
- Przemysł pielęgnacji trawników i przestrzeni zielonych
- Pola golfowe – kosztowna wymiana darni
- Boiska sportowe
- Uprawy warzywne (uszkodzenia korzeni)
🌍 Rozprzestrzenienie geograficzne
Azja (zasięg rodzimy):
- Chiny, Indie, Japonia
- Korea, Filipiny, Tajwan
Ameryka Północna (inwazyjny):
- Wiele stanów USA – wprowadzony prawdopodobnie z sadzonkami
Oceania: Izolowane populacje (Hawaje – wprowadzony)
Status w Europie: Nieobecny – kwarantannowy organizm A1.
🛡️ Metody zwalczania
Kontrola biologiczna:
- Pasożytnicze osy Scolia manilae, gatunki Tiphia
- Metoda „całkiem skuteczna, szczególnie na Hawajach” w latach 20. XX wieku
Zwalczanie chemiczne:
- Bendiokarb, chloropiryfos
- Etoprop, diazinon, izofenfos
- Aplikacja glebowa przeciw pędrakom
Metody agrotechniczne:
- Nawadnianie podczas suszy (ogranicza widoczność szkód)
- Zwiększanie tolerancji darni przez właściwe nawożenie
🔍 Metody wykrywania i identyfikacji
Wykrywanie pędraków:
- Wycinanie próbek darni i badanie gleby
- Szukanie pędraków w strefie korzeniowej
- Monitorowanie „unoszących się” płatów darni
Identyfikacja morfologiczna:
- Pędraki: dwa rzędy kolców, poprzeczny otwór analny
- Dorosłe: ubarwienie słomkowe z ciemnymi znaczeniami, pasy „U” na pokrywach
Pułapki: Pułapki świetlne do odławiania dorosłych w nocy.
📋 Status kwarantannowy
Klasyfikacja: Kwarantannowy organizm szkodliwy A1 w EPPO i UE.
Wymagania fitosanitarne:
- Importowane rośliny z korzeniami wymagają uprawy w podłożu nieorganicznym
- Alternatywnie: podłoża zatwierdzone przez EPPO
- Szczególna kontrola importu darni i traw
Dla Polski: Zagrożenie dla branży trawników, pól golfowych i boisk sportowych. Potencjalne szkody w uprawach kukurydzy. Import roślin z Azji i USA wymaga szczególnej kontroli pod kątem obecności pędraków w glebie.