📋 Wprowadzenie
Grapholita molesta Busck jest motylem pochodzącym z północno-zachodnich Chin, stanowiącym nowego szkodnika upraw sadowniczych w Polsce. Od początku XX wieku gatunek znany z obszaru wschodniej części basenu Oceanu Spokojnego (obszar od Japonii do Australii).
📋 Zasięg występowania
Występuje w większej części państw europejskich, na wschodnim wybrzeżu Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej i w Brazylii oraz w południowej Afryce. Motyl stwierdzony w Polsce po raz pierwszy w 2015 r. w dwóch stanowiskach na terenie województwa mazowieckiego.
🔬 Morfologia
W pełni wyrośnięta gąsienica osiąga długość około 12 mm, jest barwy od blado różowej do prawie czerwonej, z brązową głową. Motyle są ciemnoszare. Skrzydła o rozpiętości 10-16 mm, w spoczynku składane daszkowato ponad ciałem.
🔄 Sposoby rozprzestrzeniania
Osobniki dorosłe rozprzestrzeniają się na krótkich dystansach poprzez przeloty. Gatunek na większe odległości przenoszony jest przez wiatr i prądy powietrzne oraz wraz ze znajdującymi się w obrocie zasiedlonymi owocami lub roślinami przeznaczonymi do sadzenia, również na ich opakowaniach.
📋 Status fitosanitarny
W Polsce nie podlega obowiązkowi zwalczania, chociaż w niektórych krajach jest uznawany za szkodnika kwarantannowego.
🔬 Morfologia
Motyl dorosły: ciemnoszary, rozpiętość skrzydeł 10–16 mm. Skrzydła składane dachowato nad ciałem w spoczynku. Czułki skierowane do tyłu. Precyzyjna identyfikacja wymaga badania genitaliów.
Gąsienica: około 12 mm długości. Barwa różowa do czerwonawej z brązową głową, tarczką przedtułowiową i tarczką analną. Charakterystyczny czarny widełkowaty wyrostek analny ponad otworem analnym – cecha diagnostyczna.
Jaja: spłaszczone, owalne, składane pojedynczo na liściach lub owocach.
🔄 Cykl życiowy
Liczba pokoleń: 4–6 rocznie w zależności od klimatu.
Zimowanie: dojrzałe gąsienice w jedwabnych kokonach w szczelinach kory, na opadłych owocach lub w glebie.
Przepoczwarczenie wiosenne: trwa około 16 dni (powyżej 10°C).
Przepoczwarczenie letnie: średnio 7 dni.
Rozwój larwalny: 6–22 dni w zależności od temperatury i wilgotności.
Płodność: samice składają 50–200 jaj pojedynczo, rozpoczynając 2–5 dni po wylęgu.
🌿 Rośliny żywicielskie
Główne żywiciele gospodarcze:
- Brzoskwinia i nektarynka (Prunus persica) – najważniejszy żywiciel
- Morela (Prunus armeniaca)
- Jabłoń (Malus domestica)
- Grusza (Pyrus communis)
Żywiciele drugorzędni: pigwa, irga (Cotoneaster), głóg (Crataegus), śliwa.
Gąsienice wczesnych pokoleń atakują pędy; pokolenia środkowa i późne – rozwijające się owoce.
⚠️ Objawy i szkody
Uszkodzenia pędów (I pokolenie): gąsienice wgryzają się do pąków i młodych pędów. Mogą powodować skrzywienia pędów u młodych drzew.
Uszkodzenia owoców:
- „Stare uszkodzenie”: wczesna infekcja przez bok owocu gdy jest mały
- „Nowe uszkodzenie”: wnikanie od strony szypułki gdy owoc jest prawie dojrzały
Wtórne infekcje: uszkodzenia owoców ułatwiają infekcję brunatną zgnilizną (Monilinia).
Jeden z najważniejszych szkodników brzoskwini na świecie.
🌍 Rozmieszczenie globalne
Pochodzenie: północno-zachodnie Chiny.
Obecne rozmieszczenie: kosmopolityczne – występuje na wszystkich kontynentach w strefach uprawy owoców pestkowych i ziarnkowych:
- Europa (łącznie z Polską)
- Ameryka Północna i Południowa
- Afryka
- Azja
- Oceania
Gatunek na liście A2 EPPO (kwarantannowy dla niektórych regionów).
🛡️ Metody zwalczania
Metoda dezorientacji samców (mating disruption): bardzo skuteczna w sadach brzoskwiniowych. Dyspensery feromonowe zawieszane w sadzie uniemożliwiają samcom znalezienie samic.
Zwalczanie chemiczne:
- Insektycydy regulatorów wzrostu owadów (IGR)
- Fosforoorganiczne
- Neonikotynoidy
- Spinosyny
Praktyki agrotechniczne: usuwanie i niszczenie przyciętego materiału (zawierającego zimujące gąsienice).
🔍 Metody wykrywania i monitoringu
Pułapki feromonowe: podstawowe narzędzie do monitorowania poziomów populacji i okresów lotu. Umożliwiają precyzyjne wyznaczanie terminów zabiegów.
Inspekcja wizualna:
- Zwiędnięte i zaschnięte wierzchołki pędów (uszkodzenia pierwszego pokolenia)
- Otwory wlotowe i frass na owocach
- Obecność gąsienic w owocach
Identyfikacja: pewna identyfikacja wymaga badania genitaliów dorosłych lub cech larwalnych (widełkowaty wyrostek analny).
