📋 Zasięg występowania i opis
Szkodnik występuje w Ameryce Północnej (Kanada, Meksyk, USA), większości krajów Ameryki Środkowej i Ameryce Południowej (Boliwia, Ekwador, Kolumbia, Peru). W Europie został on stwierdzony we Włoszech na pomidorach, lecz jego ogniska zostały wyniszczone.
Ciało gąsienicy jest początkowo żółtawo-szare, a z czasem zmienia kolor na szary z fioletowymi plamami lub w całości fioletowy. Nowo wyklute gąsienice mają długość średnio 0,85 mm, a gąsienice ostatniego stadium dorastają do 5,8 – 7,9 mm. Poczwarka początkowo zielona, brązowiejąca; przepoczwarzenie ma miejsce w glebie, w luźnej kolebce wykonanej z przędzy, piasku i innych lokalnie dostępnych materiałów. Znajdujące się na roślinach postaci dorosłe (dorosłe motyle) o rozpiętości skrzydeł wynoszącej 9-12 mm. Głowa, tułów i skrzydła są brązowe. Przednia para skrzydeł wydłużona, zaokrąglona u nasady i na wierzchołku, jasnobrązowa do szarego, z pomarańczowymi lub brązowymi podłużnymi pasmami, dającymi efekt nakrapiania. Tylna para skrzydeł bardziej jednorodna, żółto-brązowa, wąska, zakończona strzępiną. Jednoznaczna identyfikacja powinna opierać się przede wszystkim o analizę morfologii genitaliów samców.
🔄 Sposoby rozprzestrzeniania i przenikania
W warunkach polowych najważniejszym sposobem rozprzestrzeniania się motyli są ich przeloty. Na większy dystans szkodniki są przenoszone wraz z przesyłkami roślin gatunków żywicielskich, owoców pomidora i oberżyny oraz na opakowaniach.
📋 Wymagania fitosanitarne
W Unii Europejskiej, a tym samym w Polsce Keiferia lycopersicella podlega obowiązkowi zwalczania (jest to agrofag kwarantannowy w Unii).
🔍 Metody wykrywania
Do wykrywania stosuje się: pułapki, pułapki feromonowe, wabiące atraktanty. Szczegółowe protokoły diagnostyczne dostępne są w standardach EPPO (PM7).
📷 Galeria
🔬 Morfologia i cykl życiowy
Jaja owalne, poniżej 1 mm, świeżo złożone są jaskrawożółte. Wylęg następuje po 3,5-9 dniach.
Gąsienice przechodzą 4 stadia, trwające łącznie 9-17 dni. Głowa ciemnobrązowa, ciało żółtawoszare z purpurowymi plamami. Przy wylęgu mierzą 0,85 mm, dojrzałe osiągają 5,8-7,9 mm. Pierwsze stadia tworzą miny liściowe, późniejsze zwijają liście dla ochrony.
Poczwarki początkowo brązowawo-zielone, później jasnobrązowe. Zakopane 1-2 cm w glebie w kokonach jedwabnych. Stadium poczwarki trwa 5-38 dni (zależnie od temperatury 10-26°C).
Dorosłe ćmy brązowoszare, 5 mm długości, rozpiętość skrzydeł 9-12 mm. Samice większe od samców. Aktywne nocą, kopulacja w ciągu 24-48 godzin po wyjściu z poczwarki.
Liczba pokoleń: Dolny próg rozwoju ~11°C. 8 pokoleń rocznie w nadmorskiej Kalifornii, ponad 10 w cieplejszej Sinaloi (Meksyk).
🌿 Rośliny żywicielskie
Główny żywiciel:
- Solanum lycopersicum – pomidor (zdecydowanie preferowany)
Żywiciele drugorzędni (z okazjonalnymi stratami):
- Solanum melongena – oberżyna
- Solanum tuberosum – ziemniak
Chwasty-żywiciele (ponad 8 gatunków Solanum):
- Solanum dulcamara – psianka słodkogórz
- Solanum americanum – psianka amerykańska
- Solanum carolinense – psianka karolińska
Chwasty stanowią rezerwuar populacji między sezonami uprawowymi.
⚠️ Objawy i szkody
Uszkodzenia liści:
- Poważna defoliacja prowadząca do oparzeń słonecznych owoców
- Miny liściowe tworzące czerwonawe pęcherze
- Redukcja powierzchni fotosyntetycznej
- Ułatwienie wnikania patogenów przez rany
Uszkodzenia owoców:
- Gąsienice perforują owoce pomidorów
- Prowadzi to do gnicia i utraty wartości handlowej
- Nawet minimalne uszkodzenia dyskwalifikują owoce deserowe
Wpływ na kwitnienie: Niszczenie pąków kwiatowych zmniejsza liczbę owoców na roślinie.
💰 Znaczenie ekonomiczne
Historia: Znaczące wybuchy gradacji od lat 20. XX wieku. W latach 80.-90. straty sięgały milionów dolarów rocznie w Ameryce Północnej i Meksyku.
Skutki ekonomiczne:
- Pomidory deserowe: Odrzucane przy minimalnym uszkodzeniu owoców
- Pomidory przemysłowe: Odrzucane przy stwierdzeniu zanieczyszczenia larwami
- Koszty ochrony chemicznej znacząco podnoszą koszty produkcji
Problem identyfikacji: Gatunek łatwo mylony z Tuta absoluta – może prowadzić do błędnych strategii zwalczania.
🌍 Rozprzestrzenienie geograficzne
Występowanie ustalone:
- Ameryka Północna: USA (Kalifornia, Floryda na południe od Tampy/Fort Pierce, dolina Rio Grande w Teksasie)
- Sporadyczne wykrycia w szklarniach: Delaware, Mississippi, Missouri, Pensylwania, Wirginia
- Ameryka Środkowa i Południowa oraz Karaiby
- Kanada: Region Leamington w Ontario – zadomowiony; wcześniejsze wtargnięcia w Kolumbii Brytyjskiej zwalczone
Europa: Pojedyncze wykrycie polowe we Włoszech w 2008 – bez zadomowienia.
Gatunek ograniczony do ciepłego klimatu – w Europie potencjalnie zagrożone regiony śródziemnomorskie i szklarnie.
🛡️ Metody zwalczania
Zwalczanie chemiczne: Częste aplikacje insektycydów skierowane przeciw wczesnym stadiom larwalnym (1.-2. stadium). Późniejsze stadia chronione przez zwinięte liście są trudne do zwalczenia.
Metody feromonowe:
- Pułapki delta z wabikami Z/E-4-tridekadienylu octanu (1-2 pułapki/ha) do monitoringu
- Dezorientacja samców – nasycenie pola feromonem uniemożliwia kopulację
Kontrola biologiczna:
- Trichogramma pretiosum i T. brassicae – pasożytują 40-50% jaj
- Szeroko wdrożone w wielu krajach
Metody agrotechniczne:
- Okresy bez uprawy pomidorów – przerwanie cyklu
- Szybkie niszczenie resztek pożniwnych
- Certyfikacja sadzonek
- Zmianowanie z niepsiankowatymi (ogórek – sprawdzony skutecznie)
🔍 Metody wykrywania i identyfikacji
Monitoring polowy:
- Cotygodniowe kontrole pułapek (maksymalnie co 15 dni)
- Monitoring w miejscach produkcji, szkółkach, na rynkach i punktach granicznych
Wyzwania identyfikacyjne:
- „Trudna, gatunek łatwo mylony z innymi Gelechiidae żerującymi na psiankowatych (np. Tuta absoluta) i wymaga doświadczenia”
- Jaja i poczwarki nie są identyfikowalne morfologicznie
- Identyfikacja dorosłych wymaga badania genitaliów
Objawy: Wizualna inspekcja charakterystycznych min liściowych i uszkodzeń owoców.
📋 Status kwarantannowy
Klasyfikacja EPPO: Lista A1 – organizm kwarantannowy.
Status UE: Kwarantannowy organizm szkodliwy A1 (Załącznik II A).
Zalecenia EPPO:
- Sadzonki i owoce pomidora/oberżyny z regionów występowania muszą być wolne od szkodnika
- Tylko nowe opakowania dopuszczalne przy imporcie
- Zakaz importu owoców z szypułkami (pęczki)
- Zakaz importu podłoża/gleby z krajów zasiedlonych
- Czyste kontenery transportowe
Dla Polski: Jako szkodnik kwarantannowy, K. lycopersicella stanowi znaczące ryzyko importowe dla systemów produkcji pomidorów – konieczne protokoły nadzoru i zgodność z certyfikacją fitosanitarną.