🌍 Występowanie
Występowanie guzaka amerykańskiego stwierdza się w Afryce (Mozambik, RPA), Ameryce (USA, Argentyna) i kilku krajach europejskich (Belgia, Francja, Holandia, Niemcy, Portugalia, Szwecja, Turcja). Guzak holenderski notowany jest w Europie (Belgia, Francja, Niemcy, Holandia, Szwecja, Szwajcaria i Wielka Brytania) oraz w Australii i Nowej Zelandii.
⚠️ Objawy porażenia
Są to nicienie z rodziny Meloidogynidae. Osobniki młodociane i samce są robakowate i dorastają do 0,5 mm długości w przypadku osobników młodocianych i do 1 mm w przypadku samców. Samice są osiadłe, nieruchome, kształtu gruszkowatego, długości ok. 1 mm, barwy białej lub kremowej.
Na nadziemnych częściach roślin często nie widać żadnych objawów porażenia przez guzaki, jedynie przy licznym występowaniu szkodników może nastąpić stopniowa utrata turgoru przez rośliny i w konsekwencji ich więdnięcie i zamieranie. Na porażonych korzeniach często znajdują się wyrośla o średnicy zwykle kilku milimetrów, z których nie wyrastają korzenie boczne. Na korzeniach spichrzowych warzyw korzeniowych, np. marchwi spotyka się większe, poprzecznie ułożone wyrośla, długości 2-3 cm i szerokości kilku milimetrów.
Na bulwach ziemniaka nie zawsze są obserwowane zewnętrzne objawy porażenia; jeśli objawy porażenia występują, to zazwyczaj mają postać niewielkich, płaskich wyrośli na powierzchni bulw, średnicy kilku milimetrów. Niezależnie od objawów porażenia zewnętrznego, tuż pod skórką porażonej bulwy widać małe (ok. 1 mm średnicy), brązowe, nekrotyczne plamki w miejscach występowania samic nicieni. Na przekroju poprzecznym bardzo silnie porażonych bulw ziemniaka mogą znajdować się nekrozy w formie pierścienia.
📉 Szkodliwość
Nicienie przede wszystkim wpływają na jakość ziemniaków (bulwy z wewnętrznymi nekrozami mogą nie być akceptowane przez nabywców). Brak jest danych na temat wielkości spadku plonów wywoływanej przez nicienie.
🔄 Sposoby rozprzestrzeniania
Osobniki młodociane mogę rozprzestrzeniać się na niewielki dystans poszukując korzeni żywicieli. Na większą odległość szkodniki mogą rozprzestrzeniać się wraz z roślinami, zwłaszcza do sadzenia, a ponadto z bulwami ziemniaka, warzywami korzeniowymi, cebulami, oraz w glebie i podłożu wliczając w to towarzyszące materiałowi roślinnemu.
🛡️ Zwalczanie
Zwalczanie chemiczne nicieni jest mało efektywne, gdyż wykazują się one odpornością na nematocydy. Dlatego najważniejszą metodą ich zwalczania są zabiegi agrotechniczne, które polegają na nie uprawianiu roślin żywicielskich ziemniaka (możliwa uprawa roślin nieżywicielskich; rzadziej stosowane jest całkowite ugorowanie gleby). Guzaki nie tworzą cyst, w związku z tym zwykle już po rok – dwóch latach od zaniechania uprawy roślin żywicielskich może dojść do znacznego spadku liczebności ich populacji.
⚖️ Status prawny
W Polsce gatunki Meloidogyne chitwoodi i M. fallax podlegają obowiązkowi zwalczania.
📚 Źródła
- Materiały Głównego Inspektoratu Ochrony Roślin i Nasiennictwa
- Protokół diagnostyczny EPPO – Meloidogyne chitwoodi i fallax
🔬 Morfologia
Larwy II stadium (J2): długość 336–417 µm, szerokość 12,5–15,5 µm. Krótki ogon 39–47 µm.
Samice: długość 430–740 µm, szerokość 344–518 µm. Charakterystyczny kształt gruszkowaty, barwa perłowobiała. Osiadłe, zagłębione w tkance żywiciela.
Samce: długość 887–1268 µm, szerokość 22–37 µm. Robakokształtne i ruchliwe, krótki, zaokrąglony ogon (4,7–9,0 µm). Zazwyczaj nierozmnażające się.
🔄 Cykl życiowy
Rozwój trwa około 3–5 tygodni w sprzyjających warunkach.
Wymagania cieplne:
- Pierwsze pokolenie: 600–800 stopniodni
- Kolejne pokolenia: 500–600 stopniodni
- Aktywność metaboliczna rozpoczyna się powyżej 5°C
Zimowanie: jako jaja lub larwy. Mogą przetrwać mrozy.
Przetrwalność: pojedyncze larwy żyją do roku; jaja utrzymują się do 4 lat w glebie bez żywicieli.
🌿 Rośliny żywicielskie
Główne żywiciele: ziemniak, marchew, pomidor, salsefia czarna
Żywiciele podtrzymujący (słabe namnażanie): jęczmień, kukurydza, owies, pszenica, różne trawy
Dwie rasy:
- Rasa 1: rozmnaża się na marchwi, występuje globalnie
- Rasa 2: rozmnaża się na lucernie, ograniczona do północno-zachodniego USA i Meksyku
Źródła odporności: dzikie gatunki ziemniaka (Solanum bulbocastanum, S. fendleri), odmiany rzodkwi paszowej.
⚠️ Objawy i szkody
Objawy na bulwach: małe wypukłe guzki z wewnętrzną nekrotyczną, brązową tkanką. Silne infekcje mogą początkowo nie mieć widocznych objawów.
Uszkodzenia korzeni: galasy różnej wielkości w zależności od żywiciela. Poważne na marchwi i salsefii w pobliżu przetchlinek. Minimalne na korzeniach ziemniaka mimo silnych infekcji.
Straty jakościowe: 5% widocznych objawów powoduje odrzucenie partii handlowej ziemniaków. Znaczące straty na marchwi i salsefii.
🌍 Rozmieszczenie geograficzne
Opisany po raz pierwszy w 1980 r. ze stanu Waszyngton (USA). Pierwsze wykrycie europejskie w latach 80. w Holandii.
Region EPPO: Belgia, Bułgaria, Dania, Francja, Niemcy, Litwa, Holandia, Portugalia, Rumunia, Hiszpania, Szwecja, Szwajcaria, Turcja, Wielka Brytania
Ameryki: USA (wiele stanów zachodnich plus Kalifornia, Kolorado, Nevada, Teksas, Utah), Meksyk, Argentyna, Chile
Afryka: Mozambik, RPA
🛡️ Metody zwalczania
Płodozmian: trudny ze względu na szeroki zakres żywicieli obejmujący typowe rośliny płodozmianowe (pszenica, kukurydza, jęczmień).
Odmiany odporne: rozwój w toku; rzodkiew paszowa zapewnia „silną i dotąd stabilną odporność”.
Rośliny pułapkowe: nieodporne rośliny okrywowe niszczą nicienie przed rozmnożeniem (3–4 tygodnie po wschodach).
Nematocydy:
- Fumigacyjne (1,3-dichloropropen, metam sodu) – skuteczniejsze
- Niefumigacyjne (etoprofos, fenamifos)
Metody alternatywne: biofumigacja, elicytory obrony roślin – w badaniach.
🔍 Metody wykrywania
Inspekcja wizualna: zewnętrzne objawy na bulwach widoczne tylko przy silnych infekcjach. Słabe infekcje wymagają potwierdzenia laboratoryjnego.
Protokół pobierania próbek: w każdej partii ziemniaków (zwykle 25 ton) losowo pobiera się i przetwarza 200 bulw.
Procedury laboratoryjne: ekstrakcja nicieni wg EPPO PM 7/119; identyfikacja wg EPPO PM 7/41 metodami morfologicznymi i molekularnymi.
Dodatkowa technika: rozjaśnianie i barwienie tkanek ujawnia nicienie we wczesnych infekcjach.
📋 Status kwarantannowy
EPPO: lista A2
UE: organizm kwarantannowy załącznika II B
Wymagania fitosanitarne:
- Ukorzenione rośliny żywicielskie muszą pochodzić ze stref/miejsc produkcji wolnych od szkodnika
- Ziemniaki nasienne wymagają testów pozbioru wg EPPO PM 3/69
- Systemy kontroli kontaminacji gleby i sprzętu wg EPPO PM 9/17