🌍 Występowanie
Bakteria (promieniowiec) Streptomyces scabies jest patogenem o zasięgu kosmopolitycznym, występującym na wszystkich kontynentach. W Polsce notowany powszechnie we wszystkich rejonach uprawy ziemniaka, stanowiąc jeden z najczęściej spotykanych problemów fitosanitarnych w tej uprawie.
🌱 Rośliny żywicielskie
Głównym żywicielem jest ziemniak (Solanum tuberosum). Do roślin podatnych należą również niektóre warzywa korzeniowe, w tym burak, marchew, pasternak i rzepa. Patogen może porażać także rośliny bobowate oraz trawy.
⚠️ Objawy porażenia
Zakażenie następuje wyłącznie podczas okresu wegetacji. Pierwotne objawy manifestują się jako niewielkie brązowe plamki na powierzchni bulw. W miarę wzrostu bulwy liczba i rozwój zmian ulegają modyfikacji. W zależności od szczepu patogenu oraz wrażliwości odmiany rozróżnia się następujące formy choroby:
- Parch płaski (powierzchniowy) – charakteryzuje się drobnymi skorkowaceniami ograniczonymi jedynie do epidermy bulwy
- Parch wgłębny – na powierzchni formują się okrągłe lub gwiaździste plamy zbudowane z koncentrycznych warstw tkanki korkowej, penetrujące w głąb bulwy nawet na kilka milimetrów. Stanowi najbardziej szkodliwą formę choroby
- Parch wypukły – między strupieniami rozwija się nowa tkanka, tworząc charakterystyczne wypukłości
Inne gatunki z rodzaju Streptomyces (S. reticuliscabies, S. europaeiscabies) wywołują powierzchniowe wgłębienia w formie kraterów. Na młodych bulwach ujawniają się brązowe plamy rozwijające się w charakterystyczny wzór siatkowatego spękania skórki. Porażone bulwy wykazują zwiększoną podatność na wtórne infekcje grzybowe i bakteryjne prowadzące do zgnilizn.
Forma choroby pozostaje w ścisłej korelacji z odpornością odmian – formy powierzchniowe typowe są dla odmian odpornych, podczas gdy formy głębsze manifestują się na odmianach podatnych.
📉 Szkodliwość
Choroba nie progreduje w czasie przechowywania, ograniczając się wyłącznie do bulw w fazie wzrostu. Szkodliwość ekonomiczna wyraża się w:
- Obniżeniu wartości handlowej bulw odmian konsumpcyjnych przeznaczonych do bezpośredniego spożycia
- Ograniczeniu przydatności technologicznej bulw kierowanych do przemysłu przetwórczego
- Zmniejszeniu jakości materiału siewnego
- Pogorszeniu parametrów przechowalniczych – uszkodzona epiderma intensyfikuje odparowywanie wody oraz ułatwia penetrację patogenów wtórnych
📋 Czynniki sprzyjające rozwojowi choroby
Intensyfikacja choroby następuje w warunkach:
- Uprawy na glebach lekkich, przewiewnych o odczynie powyżej pH 5,6
- Stosowania silnie porażonego materiału sadzeniakowego
- Wysokich temperatur i deficytu opadów w krytycznej fazie wiązania i rozwoju bulw
- Wapnowania gleb
- Częstej monokulturowej uprawy na tym samym stanowisku
- Wiosennej aplikacji obornika, szczególnie o wysokiej zawartości słomy
🔄 Sposoby rozprzestrzeniania
Bakterie rozprzestrzeniają się poprzez:
- Porażone bulwy ziemniaka
- Gnijące resztki pożniwne
- Zainfekowaną glebę
- Wodę irygacyjną
- Nieodkażony sprzęt i maszyny rolnicze
🛡️ Zwalczanie
Skuteczne ograniczanie choroby wymaga kompleksowego podejścia obejmującego:
- Stosowanie zdrowego, certyfikowanego materiału sadzeniakowego
- Uprawę odmian o podwyższonej odporności
- Prawidłowe zmianowanie – unikanie uprawy ziemniaka na tym samym stanowisku częściej niż co 4 lata
- Optymalizację odczynu gleby – utrzymywanie pH poniżej 5,6
- Racjonalne nawożenie organiczne – obornik należy stosować jesienią, a nie na wiosnę
- Zapewnienie odpowiedniej wilgotności gleby w okresie wzrostu bulw
- Dobór stanowisk – preferowanie gleb cięższych, gliniastych
- Eliminację resztek pożniwnych będących rezerwuarem patogenu
⚖️ Status prawny
W Unii Europejskiej, a w konsekwencji w Polsce, Streptomyces scabies nie jest klasyfikowany jako agrofag kwarantannowy i nie podlega obowiązkowi zwalczania. Jednakże stanowi agrofag regulowany przepisami fitosanitarnymi w kontekście eksportu ziemniaków do wybranych krajów trzecich, które ustanowiły wobec tego patogenu restrykcje importowe.
📚 Źródła
- Opracowanie: Witold Karnkowski, Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa
- Ulotka informacyjna PIORiN (PDF)
