📋 Zasięg występowania
W Europie gatunek występuje obecnie w Chorwacji, na Cyprze, we Francji, Grecji, Hiszpanii, Słowenii, Szwajcarii i we Włoszech. Szkodnika wykryto także w Czechach, Niemczech i Wielkiej Brytanii, lecz jego ogniska zostały zlikwidowane.
🔬 Morfologia
Rozpiętość skrzydeł owada dorosłego wynosi 9-11 cm. Skrzydła pierwszej pary są zielono-brązowe z czarno-brązowym pasem umieszczonym przyśrodkowo. Tylne skrzydła są pomarańczowe z szerokim, poprzecznym czarnym pasem, w obrębie którego znajduje się pięć lub sześć białych plam.
Gąsienica bezpośrednio po wylęgu jest różowa z brązową głową. Wyrośnięta gąsienica dorasta do 9 cm długości i 1,5 cm szerokości i ma zabarwienie białe, z brązową głową.
🔄 Sposoby rozprzestrzeniania
Motyle mogą przelatywać na odległość 25-30 km. Na większą odległość szkodnik może rozprzestrzeniać się wraz z roślinami palm (sadzonki roślin, rośliny doniczkowe).
📋 Wymagania fitosanitarne
W Unii Europejskiej gatunek P. archon podlega obowiązkowi zwalczania na roślinach palm niektórych rodzajów, przeznaczonych do sadzenia, o średnicy łodygi u podstawy większej niż 5 cm.
🔬 Morfologia
Motyl dorosły: duża ćma dzienna z rozpiętością skrzydeł 9–11 cm.
- Skrzydła przednie: zielonkawobrązowe z czarnobrązowymi pasami poprzecznymi
- Skrzydła tylne: pomarańczowe z czarnymi pasami poprzecznymi zawierającymi białe plamki – bardzo charakterystyczne
- Samice większe, z widocznym chitynowym pokładełkiem
Gąsienica: 9 stadiów larwalnych. Świeżo wylęgła ~7,3 mm, dojrzała do 9 cm długości i 1,5 cm szerokości. Barwa zmienia się z różowej na kość słoniową.
Poczwarka: ~5,5 cm długości, początkowo jasnożółta, ciemniejąca do czerwonobrązowej. Otoczona kokonem z włókien palmy.
🔄 Cykl życiowy
Pełny cykl rozwojowy trwa średnio 389 dni (1 rok) do 673 dni (2 lata) w zależności od warunków zimowania.
Jaja: składane pojedynczo w sieciach włókien palmy; wylęgają się po 12–21 dniach.
Stadium larwalne: trwa 10,5–18,5 miesiąca. Gąsienice są endofagami – żerują wewnątrz tkanek palmy, co utrudnia wykrycie.
Przepoczwarczenie: w kokonach osłoniętych; metamorfoza trwa 43–66 dni.
Wylot motyli: od połowy maja do końca września, szczyt aktywności czerwiec–lipiec.
🌿 Rośliny żywicielskie
Wszystkie udokumentowane żywiciele należą do rodziny Arecaceae (palmy). Podatnych jest ponad 40 gatunków:
Najczęściej atakowane:
- Phoenix spp. – palma kanaryjska, daktylowa, senegalska, dzika
- Trachycarpus – palma wachlarzowa (mrozoodporna!)
- Chamaerops humilis – palma karłowata śródziemnomorska
- Washingtonia spp. – palmy wachlarzowe
Inne podatne rodzaje: Brahea, Butia, Jubaea, Livistona, Sabal, Syagrus i inne.
⚠️ Objawy i szkody
Korytarze larwalne przebijają korony i pnie palm, powodując charakterystyczne objawy:
- Obecność trocin na koronie i/lub pniu palmy
- Liście perforowane lub nadgryzione, nieprawidłowy rozwój liści
- Korytarze osiowe i poprzeczne powodujące systematyczne uszkodzenia
- Usychanie korony i deformacje palmy
- Silne porażenie prowadzi do całkowitej śmierci rośliny
Skala strat: we Francji 2002–2012 zginęło ponad 50 000 palm. W niektórych regionach Włoch straty produkcji szkółkarskiej sięgnęły 90%.
💰 Znaczenie ekonomiczne
Szkodnik stanowi poważne zagrożenie dla:
- Szkółek palm – straty sięgające 90% produkcji
- Krajobrazu miejskiego – palmy ozdobne w parkach, ogrodach, przy ulicach
- Produkcji daktyli – w regionach uprawy Phoenix dactylifera
Razem z ryjkowcem palmowym (Rhynchophorus ferrugineus) stanowią dwa główne zagrożenia dla palm w basenie Morza Śródziemnego.
🌍 Rozmieszczenie w Europie
Pochodzenie: Ameryka Południowa (Argentyna, Urugwaj, Paragwaj).
Introdukcja do Europy: prawdopodobnie między 1990 a 1995 r. wraz z palmami Butia yatay i Trithrinax campestris z Argentyny. Wykryty 2001–2002 w europejskich szkółkach.
Obecne występowanie:
- Hiszpania: wybrzeże śródziemnomorskie od Girony po Alicante, Baleary, Gibraltar
- Francja: Alpes-Maritimes, Var, Hérault, Gard, Aude, Vaucluse + regiony zachodnie
- Włochy: Sycylia, regiony południowe, zadomowienie ogólnokrajowe
- Grecja: Kreta, Ateny
- Cypr, Chorwacja, Bułgaria, Słowenia
🛡️ Metody zwalczania
Zwalczanie chemiczne:
- Fosforoorganiczne insektycydy kontaktowe/systemiczne (chloropiryfos, acefat, dimetoat)
- Iniekcje imidakloprydu do pnia – stosowane w programach europejskich
Metody mechaniczne: usuwanie i rozdrabnianie porażonych palm skutecznie eliminuje gąsienice.
Zwalczanie biologiczne (wysoki potencjał):
- Nicienie entomopatogenne (Heterorhabditis, Steinernema) – największy potencjał
- Beauveria bassiana – skuteczny przeciwko wielu stadiom
- Trichogramma spp. – obiecujące wyniki laboratoryjne, wymaga walidacji polowej
Wczesna eradykacja pozostaje najskuteczniejszą metodą.
🔍 Metody wykrywania
Inspekcja wizualna: pozostaje najskuteczniejszą metodą ze względu na charakterystyczne i rozpoznawalne objawy porażenia.
Nowe technologie:
- Detekcja akustyczna: żerowanie larw wydaje charakterystyczne dźwięki
- Termowizja: fermentacja w miejscach żerowania podnosi lokalną temperaturę
- Detekcja chemiczna: porażone drzewa emitują charakterystyczne związki lotne
- Pułapki semiochemiczne: z lotnymi związkami roślinnymi (feromon płciowy nie został dotąd zidentyfikowany)
