📋 Wprowadzenie
Popillia japonica (popilia japońska) to chrząszcz pochodzący z Azji, który stał się groźnym szkodnikiem roślin w Stanach Zjednoczonych, znacznie groźniejszym niż na obszarze swojego występowania naturalnego.
📋 Zasięg występowania
Gatunek występuje w Japonii oraz na Dalekim Wschodzie Rosji. Został zawleczony do Ameryki Północnej. W Europie do niedawna był znany tylko z Azorów (Portugalia), ale w 2014 roku jego występowanie zostało stwierdzone w północnych Włoszech.
🔬 Morfologia
Dorosły owad jest w zarysie owalny, zmiennej wielkości – osiąga do 11 mm długości i 7 mm szerokości. Typowo, samica jest większa od samca. Głowa, tułów i odwłok są zabarwione metalicznie zielono, odnóża miedzianozielono, a pokrywy miedzianobrązowo. Na odwłoku wzdłuż każdej bocznej krawędzi pokryw występuje pięć pęczków białych włosków. Na ostatnim członie odwłoka, po stronie grzbietowej znajdują się dwie plamy z białych włosków.
Larwy są budowy typowo pędrakowatej. W pełni wyrośnięte osiągają długość około 3 cm. Ich ciało jest mocno zgięte w płaszczyźnie grzbietobrzusznej, barwy białawej, z brązową głową i odnóżami.
🌱 Rośliny żywicielskie
Szkodnik jest gatunkiem wybitnie polifagicznym. Rozwija się na liściastych roślinach zielnych i drzewiastych (znany z występowania na ponad 300 gatunkach roślin).
📉 Szkodliwość
Samice składają jaja w ziemi, pojedynczo lub w grupach po kilka sztuk. Wybierają wilgotne obszary porośnięte trawami. Larwy całe życie przebywają w glebie, gdzie odżywiają się początkowo martwą materią organiczną, a następnie korzeniami roślin, często bardzo silnie uszkadzając rośliny. Na trawnikach, pastwiskach objawia się to placowym żółknięciem i zasychaniem trawy, szczególnie dobrze widocznym latem czy też w trakcie suszy. Duża ilość larw w glebie może przywabiać ptaki, które rozdziobują żerowiska owadów.
Przepoczwarczenie następuje w glebie. Postaci dorosłe występują na nadziemnych częściach roślin, którymi się odżywiają. Chrząszcze szkieletują liście poprzez wyjadanie tkanki pomiędzy nerwami, pozostawiając samo unerwienie. Uszkodzone liście mogą brązowieć i opadać. Zjadają również płatki kwiatów i owoce, tworząc nieregularne, duże wyżerki. Żerują z reguły gromadnie, atakując roślinę od wierzchołka, a w miarę jej zjadania przesuwają się ku dołowi. Substancje wydzielane przez uszkodzone rośliny przywabiają inne chrząszcze na miejsce żerowania.
🔄 Rozprzestrzenianie
Szkodniki rozprzestrzeniają się naturalnie przez przeloty dorosłych chrząszczy. Gatunek rozwlekany również wraz z glebą, w której występują jego stadia przedimaginalne oraz z przesyłkami zasiedlonego materiału.
📋 Status fitosanitarny
W Polsce szkodnik podlega obowiązkowi zwalczania.
🔬 Cykl życiowy
Popillia japonica rozwija zwykle jedno pokolenie rocznie (gatunek univoltinny), choć w chłodniejszych regionach cykl życiowy może trwać 2 lata. Samica składa 40–60 jaj w wilgotną glebę, preferując tereny porośnięte trawami. Jaja są sferyczne lub elipsoidalne, o średnicy około 1,5 mm, przezroczyste do kremowobiałych.
Czas rozwoju: inkubacja jaj trwa 10–14 dni. Larwy przechodzą przez trzy stadia rozwojowe: I stadium (2–3 tygodnie), II stadium (3–4 tygodnie), III stadium przezimowuje w glebie na głębokości 10–20 cm. Poczwarka ma długość około 14 mm i szerokość 7 mm. Dorosłe chrząszcze są aktywne od czerwca do września (w Europie), a samce żyją 30–45 dni.
Warunki optymalne: temperatura 21–35°C, wilgotność względna powyżej 60%. Gatunek wymaga średniej temperatury gleby 17,5–27,5°C latem i powyżej -9,4°C zimą.
🌿 Główne rośliny żywicielskie
Wśród ponad 300 gatunków żywicielskich szczególnie zagrożone są:
- Winorośl: Vitis vinifera – główny problem w Europie (Włochy)
- Drzewa owocowe: jabłoń, śliwa, brzoskwinia, czereśnia, wiśnia, truskawka, borówka
- Rośliny ozdobne: róża, hibiskus, glicynia, lipa – często atakowane w parkach i ogrodach
- Uprawy polne: kukurydza (uszkodzenia znamion prowadzące do zaburzeń zapylenia), soja (defoliacja i redukcja plonu), fasola, szparagi
- Trawniki: trawy z rodzin Poaceae i Cyperaceae – larwy niszczą systemy korzeniowe
💰 Straty ekonomiczne
W Stanach Zjednoczonych Popillia japonica powoduje straty przekraczające 460 milionów USD rocznie:
- 234 mln USD – szkody od larw (78 mln na zwalczanie, 156 mln na wymianę zniszczonych trawników i roślin ozdobnych)
- 226 mln USD – straty w uprawie kukurydzy
We Włoszech (Lombardia i Piemont) od 2014 r. obserwuje się silną defoliację drzew owocowych (szczególnie czereśni), winorośli i roślin ozdobnych. Dodatkowe koszty generują procedury fitosanitarne uniemożliwiające transport roślin z glebą ze stref porażonych.
🌍 Historia inwazji
Pochodzenie: północno-wschodnia Azja (Japonia, wyspa Kunashir na Dalekim Wschodzie Rosji).
Ameryka Północna: pierwsza rejestracja w New Jersey w 1916 r. – larwy prawdopodobnie przybyły w glebie przy roślinach irysowych. W USA szkodnik stał się znacznie groźniejszy niż w ojczystym areale.
Azory (Portugalia): przypadkowa introdukcja w latach 70. XX w. przez amerykańską bazę lotniczą na wyspie Terceira. Stopniowe rozprzestrzenienie na kolejne wyspy archipelagu.
Włochy kontynentalne: odkrycie w lipcu 2014 r. w Parku Przyrodniczym Doliny Ticino (granica Lombardii i Piemontu). Eradykacja uznana za niemożliwą – gatunek objęty oficjalną kontrolą.
Szwajcaria: pierwszy raport w czerwcu 2017 r. (kanton Ticino). W lipcu 2020 r. stwierdzono żerowanie na winorośli.
Tempo rozprzestrzeniania: 16–24 km rocznie w USA, około 10 km rocznie we Włoszech. Samce mogą przelecieć do 8 km, ale 70% osobników pozostaje w promieniu 50 m od miejsca wylęgu.
🛡️ Metody zwalczania
Ochrona fizyczna: najskuteczniejsza i przyjazna środowisku metoda – osłanianie roślin siatkami.
Zwalczanie chemiczne chrząszczy:
- Pyretroidy – najwyższa skuteczność
- Neonikotynoidy
- Azadirachtyna – efekt odstraszający
Zwalczanie chemiczne larw: chlorantraniliprol i neonikotynoidy (aplikacja doglebowa).
Zwalczanie biologiczne (często skuteczniejsze od chemicznego):
- Nicień entomopatogenny Heterorhabditis bacteriophora
- Grzyb entomopatogenny Metarhizium anisopliae
- Nicień mermitidowy Hexamermis popilliae (nowy gatunek opisany we Włoszech w 2017 r.)
Kaolin: skuteczny przy średnim i niskim nasileniu – odpowiedni dla gospodarstw ekologicznych.
Pułapki masowe: strategia „przyciągnij i zabij” z sieciowymi pułapkami o długotrwałym działaniu insektycydu – stosowana z powodzeniem we Włoszech pod nadzorem fitosanitarnym.
🔍 Metody wykrywania i monitoringu
Inspekcja wizualna: przegląd roślin najchętniej atakowanych (winorośl, róże, winobluszcz) pod kątem chrząszczy i charakterystycznych objawów żerowania (szkieletowanie liści).
Pułapki: pułapki z feromonem płciowym i atraktantem kwiatowym są bardzo skuteczne w wykrywaniu chrząszczy. Uwaga: przy delimitacji ogniska nie zaleca się stosowania pułapek w pobliżu granicy strefy, aby nie przyciągać owadów z zewnątrz.
Analiza gleby: pobieranie próbek do oceny zagęszczenia populacji larw – larwy skupiają się w sąsiedztwie roślin z aktywnymi chrząszczami.
Identyfikacja: morfologiczna wg standardu EPPO PM 7/74(1) lub molekularna (DNA barcoding – sekwencje dostępne w BOLD SYSTEMS i EPPO-Q-bank).
📷 Galeria
⚠️ Postępowanie przy wykryciu
Popillia japonica jest agrofagiem priorytetowym dla którego opracowano plan awaryjny. W przypadku podejrzenia wystąpienia należy niezwłocznie powiadomić PIORiN. Monitoring prowadzony jest przy użyciu pułapek feromonowych oraz wizualnych kontroli roślin na obecność chrząszczy i charakterystycznych uszkodzeń liści (szkieletowanie). Larwy żerują na korzeniach traw, powodując zamieranie muraw. Wokół miejsca wykrycia wyznacza się strefy buforowe. Szczegółowe procedury określa plan awaryjny PIORiN.