Spodoptera frugiperda

📋 Wprowadzenie

Spodoptera frugiperda jest gatunkiem motyla stanowiącym poważne zagrożenie dla upraw roślin żywicielskich, szczególnie kukurydzy i innych roślin z rodziny Poaceae.

📋 Zasięg występowania

Gatunek ten występuje w strefie klimatu ciepłego w Ameryce Północnej, Środkowej i Południowej oraz w Afryce i południowej części Azji. W Ameryce Północnej latem i wczesną jesienią notuje się migracje szkodnika do północnej części USA i południowej części Kanady. W Europie gatunek ten był notowany w 2000 roku w Niemczech na kukurydzy cukrowej (ognisko zlikwidowano). W ostatnich latach został on stwierdzony (wykryty w uprawach lub odłowiony na pułapki) na Cyprze, w Grecji, Hiszpanii, Portugalii i Turcji.

🔬 Morfologia

Dorosły motyl o rozpiętości skrzydeł 32-38 mm. Przednie skrzydła samicy są szaro-brązowe, a samca ciemniejsze z ciemnymi plamami i jasnymi prążkami. Tylne skrzydła są białe z wyraźnymi brązowymi żyłkami.

Gąsienica bezpośrednio po wylęgu jest zielona z ciemniejszymi liniami i plamami. Wyrośnięta gąsienica dorasta do 35-40 mm długości i ma zabarwienie od zielonego do brązowego a nawet prawie czarnego (przy dużej liczebności owadów). Na ciele znajdują się czarne linie. U wyrośniętych gąsienic na głowie znajduje się żółty rysunek w kształcie odwróconej litery Y. Gąsienice pokryte są przez szczecinki wyrastające z brodawek (pinacula), które po stronie grzbietowej są czarne, a na ostatnim segmencie odwłoka znajdują się cztery czarne plamki ułożone w formie kwadratu.

Z uwagi na bardzo duże podobieństwo gąsienic i osobników do innych gatunków z rodzaju Spodoptera, identyfikacja powinna opierać się przede wszystkim o analizę morfologii genitaliów samców. Wszystkie stadia rozwojowe można identyfikować testami molekularnymi.

🌱 Rośliny żywicielskie

Polifag porażający wiele gatunków uprawnych i dzikorosnących roślin zielnych z różnych rodzin botanicznych, ze szczególnym uwzględnieniem rodzin Poaceae, Brassicaceae, Cucurbitaceae i Solanaceae, wliczając w to kukurydzę, sorgo, pomidory i rośliny ozdobne (np. złocienie, goździki i pelargonie).

📉 Szkodliwość

Jaja składane są na spodniej stronie liści. Na kukurydzy gąsienice zjadają (szkieletują) liście, wgryzają do źdźbeł, mogą podgryzać u nasady źdźbła młodych roślin, a ponadto wgryzają się do kolb uszkadzając ziarniaki. Na roślinach psiankowatych (np. pomidorach) uszkadzają one pąki i stożki wzrostu oraz wgryzają się do owoców. Na kapuście gąsienice wygryzają otwory w liściach tworzących główkę.

Objawy nie są specyficzne i mogą być wywoływane przez gąsienice innych motyli. Wielkość strat jest zmienna i zależy od obszaru geograficznego. W USA na kukurydzy straty mogą sięgać dziesiątków milionów dolarów.

🔄 Rozprzestrzenianie

W warunkach polowych najważniejszym sposobem rozprzestrzeniania się motyli są ich przeloty, często na znaczną odległość. Gąsienice mogą rozprzestrzeniać się lokalnie w uprawach, a ponadto są przenoszone wraz z przesyłkami świeżych warzyw (np. papryki, oberżyny, bakłażana egipskiego, kolb kukurydzy) i ozdobnych roślin zielnych.

📋 Status fitosanitarny

W Unii Europejskiej, a tym samym w Polsce, Spodoptera frugiperda podlega obowiązkowi zwalczania (jest to agrofag kwarantannowy w Unii).

🔬 Cykl życiowy

Czas rozwoju od jaja do dorosłego zależy od temperatury: 20 dni w 32°C do 71 dni w 18°C (na kukurydzy). Optimum termiczne wynosi 26–30°C.

Liczba pokoleń: 4–6 rocznie w ciepłych klimatach, 1–2 w chłodniejszych regionach z migracją na zimę do cieplejszych stref.

Samice składają 100–300 jaj w grupach na spodniej stronie liści, pokrywając je szarawymi łuskami z odwłoka. Gąsienice przechodzą zazwyczaj 6 stadiów larwalnych.

🌿 Zakres żywicieli

Gatunek wysoce polifagiczny – atakuje 353 gatunki roślin z 76 rodzin:

• Główne uprawy: kukurydza (preferowany żywiciel), sorgo, ryż, proso
• Rośliny przemysłowe: bawełna, soja, trzcina cukrowa
• Warzywa: pomidor, papryka, kapusta
• Rośliny ozdobne: chryzantemy, goździki

🌍 Historia inwazji

Pochodzenie: tropikalne i subtropikalne regiony obu Ameryk.

2016: pierwsze wykrycie w Afryce Zachodniej – w ciągu 2 lat rozprzestrzenienie na całą Afrykę Subsaharyjską.

2018: inwazja do Azji – Indie, Jemen, Bangladesz, Myanmar.

2019: Chiny, Korea Południowa, Japonia, Pakistan, Egipt.

2020: Australia (Queensland).

FAO klasyfikuje gatunek jako zagrożenie dla bezpieczeństwa żywnościowego w Afryce, Azji i Oceanii.

💰 Straty ekonomiczne

• USA (1975–1983): średnio 60 mln USD rocznie
• Brazylia: największy szkodnik kukurydzy w kraju
• Kenia: szacowane straty to 1/3 rocznej produkcji kukurydzy
• Afryka (szacunki FAO): potencjalne straty 2,5–6,2 mld USD rocznie

🛡️ Metody zwalczania

Próg ekonomicznej szkodliwości: 5% uszkodzonych siewek lub 20% zasiedlonych lejków liściowych młodych roślin.

Zwalczanie chemiczne: szeroka gama insektycydów, ale gatunek szybko rozwija odporność.

Zwalczanie biologiczne:

• Telenomus remus – pasożyt jaj (produkcja komercyjna)
• Wirusy biopestycydowe (NPV) – dostępne w USA i Brazylii
• Drapieżne pluskwiaki i mrówki

Odmiany odporne: kukurydza Bt z genami Bacillus thuringiensis (uwaga: rozwijająca się odporność).

🔍 Metody wykrywania

Inspekcja wizualna: wszystkie stadia widoczne na roślinach. Charakterystyczny wzór odwróconego Y na głowie gąsienicy i 4 czarne plamki na ostatnim segmencie.

Pułapki: świetlne i feromonowe dla dorosłych ćmy.

Identyfikacja: morfologiczna (najłatwiej dorosłe) lub molekularna wg protokołu EPPO PM 7/124. Rozróżnienie od podobnej S. littoralis wymaga analizy genitaliów lub PCR.

📷 Galeria

Openverse
Openverse · CC

Openverse
Openverse · CC

Openverse
Openverse · CC