🌍 Występowanie
Bakterioza pierścieniowa ziemniaka wywołana przez Clavibacter michiganensis subsp. sepedonicus (Cms) stanowi poważne zagrożenie dla produkcji ziemniaka w Polsce i całej Unii Europejskiej. Choroba ma status kwarantannowy, co oznacza obowiązek jej zwalczania i podleganie nadzorowi państwowej inspekcji fitosanitarnej.
🌱 Rośliny żywicielskie
Głównym żywicielem jest ziemniak (Solanum tuberosum). Bakteria może również infekować inne rośliny z rodziny psiankowatych (Solanaceae), w tym niektóre gatunki chwastów z tej rodziny występujące naturalnie na polach.
⚠️ Objawy porażenia
⚠️ Objawy na częściach nadziemnych
Charakterystyczne symptomy na łodygach i liściach obejmują:
- Chlorozy (przebarwienia na żółto)
- Deformacje blaszek liściowych
- Więdnięcie liści, szczególnie więdnięcie brzegów
- Przebarwienia między wiązkami przewodzącymi
- Zahamowanie wzrostu roślin
Objawy najczęściej ujawniają się w późnej fazie wegetacji i mogą być mylone z innymi infekcjami, skutkami suszy lub naturalnym starzeniem się rośliny.
⚠️ Objawy na bulwach
Po przekrojeniu bulwy widoczne są:
- Przebarwienia wiązek przewodzących
- Szkliste zmiany świadczące o rozkładzie tkanek
- Kremowy wysięk w zaawansowanym stadium
- W późnej fazie – brązowe przebarwienie obejmujące cały pierścień wiązki przewodzącej
Charakterystyczną cechą jest serowata wydzielina w miejscu wiązek przewodzących.
📉 Szkodliwość
Straty plonów spowodowane bakteriozą pierścieniową mogą osiągać do 45%. Poważne konsekwencje ekonomiczne wynikają również z:
- Wprowadzenia kwarantanny w gospodarstwie
- Zakazu obrotu bulwami jako materiałem sadzeniakowym
- Konieczności zniszczenia porażonych partii
- Restrykcji w uprawie na porażonych polach przez 3 sezony wegetacyjne
- Kosztów dezynfekcji obiektów, sprzętu i maszyn
🔄 Sposoby rozprzestrzeniania
Bakterie Clavibacter michiganensis subsp. sepedonicus rozprzestrzeniają się poprzez:
- Zakażone sadzeniaki – podstawowe źródło infekcji
- Kontakt bulw porażonych ze zdrowymi podczas transportu, przechowywania i przerobu
- Resztki pożniwne pozostawione na polu
- Samosiewy ziemniaka rosnące na zainfekowanym polu
- Nieodkażone powierzchnie magazynów, opakowań, środków transportu
- Maszyny i narzędzia używane do krojenia, sortowania i sadzenia
- Zanieczyszczoną glebę i wodę
Bakteria charakteryzuje się dużą zdolnością przetrwania na nieożywionych powierzchniach przez długi okres, szczególnie w suchych i chłodniejszych warunkach.
🛡️ Zwalczanie
📋 Profilaktyka – kluczowy element zwalczania
Ze względu na brak skutecznych środków ochrony roślin i odmian odpornych na Cms, najskuteczniejszym sposobem ograniczania choroby jest szeroko rozumiana profilaktyka.
Stosowanie zdrowego materiału sadzeniakowego
- Zakup wyłącznie kwalifikowanego materiału zbadanego laboratoryjnie
- Wykorzystanie sadzeniaków posiadających paszport fitosanitarny wydany przez PIORiN
- Unikanie wymiany międzysąsiedzkiej sadzeniaków niezweryfikowanych
Prawidłowe zmianowanie
- Nie uprawiać ziemniaka na tym samym polu częściej niż co 4 lata
- Wykluczyć uprawnę innych psiankowatych (pomidor, bakłażan) w zmianowaniu
Zwalczanie samosiewów
- Systematyczne niszczenie samosiewów ziemniaka i psiankowatych chwastów przez 3 sezony wegetacyjne na polach uznanych za porażone
- Metody: mechaniczne lub herbicydowe
Higiena produkcji
- Zaprzestanie krojenia bulw przeznaczonych do sadzenia
- Minimalizacja uszkodzeń mechanicznych podczas wszystkich zabiegów agrotechnicznych
- Oczyszczanie i dezynfekcja wszystkich maszyn, narzędzi i środków transportu
- Obserwacja zdrowotności roślin na plantacji
📋 Mycie i dezynfekcja
Skuteczny program dezynfekcji obejmuje:
- Czyszczenie – usunięcie resztek roślinnych i gleby
- Dezynfekcję – zastosowanie odpowiednich preparatów
- Płukanie – usunięcie pozostałości dezynfektanta
- Osuszanie
- Zabezpieczenie odpadów i resztek roślinnych
Metody dezynfekcji
Fizyczne:
- Myjka wysokociśnieniowa z generatorem pary wodnej (szczególnie dla drewnianych powierzchni)
- Pranie odzieży w temperaturze około 90°C
Chemiczne:
- Optymalny czas oddziaływania preparatów: około 15 minut
- Optymalna temperatura: 15-20°C
- Przy stosowaniu detergentów – przed dezynfekcją konieczne płukanie i osuszanie
Przykładowe środki dezynfekcyjne skuteczne przeciwko Cms
| Nazwa środka | Substancja czynna |
|---|---|
| Apesin AP 300 | aldehyd glutarowy, glioksal, sole kwasów organicznych |
| Bakterierent | chlorek benzalkoniowy |
| Biosan Ultra | triklosan |
| Dezynfektol B | chlorek alkilobenzylodwumetyloamoniowy |
| Ekojavel | dichloroizocyjanuran sodu |
| Huwa San TR50 | nadtlenek wodoru |
| Środki sanitarne (np. Ace) | podchloryn sodu |
Uwaga: Podchloryn sodu w stężeniu 5% jest wystarczający do uzyskania efektu bakteriobójczego przy czasie działania około 15 minut w temperaturze 15-20°C
📋 Środki sanitarne – zasady bezpieczeństwa
- Preparaty są zazwyczaj niebezpieczne, podrażniające oczy i skórę
- Obowiązek stosowania odzieży ochronnej
- Przestrzeganie wszystkich zaleceń producenta
- Zabezpieczenie środowiska przed przedostaniem się dezynfektantów
📋 Infrastruktura dezynfekcyjna
Maty dezynfekcyjne
- Umieszczać na całej szerokości wejść do budynków (magazyn, sortownia)
- Długość około 1 m
- Systematyczne podlewanie środkiem dezynfekcyjnym dla utrzymania wilgotności
Baseny (śluzy) dezynfekcyjne
- Na całej szerokości wjazdów do gospodarstw
- Długość nie mniejsza niż obwód największego koła pojazdu
Strefa bezpieczeństwa
- Ograniczenie dostępu osób nieupoważnionych
- Wymiana obuwia roboczego przy wchodzeniu na teren
- Stosowanie ochraniaczy na obuwie
⚖️ Status prawny
Clavibacter michiganensis subsp. sepedonicus jest organizmem kwarantannowym podlegającym obowiązkowi zwalczania w Unii Europejskiej. Urzędowy nadzór nad przestrzeganiem zasad zwalczania sprawuje Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa (PIORiN).
📋 Zasady postępowania przy wykryciu bakteriozy
- Ziemniaki w miejscu produkcji uznanym za skażone uznaje się za prawdopodobnie zainfekowane, pomimo negatywnych wyników badań laboratoryjnych
- Bulwy zainfekowane lub prawdopodobnie zainfekowane przeznacza się do konsumpcji, karmienia zwierząt, zakopania, wywozu na składowisko, spalenia lub przerobu przemysłowego
- Na polach porażonych przez 3 sezony wegetacyjne po roku wykrycia należy niszczyć samosiewy ziemniaków i psiankowate żywicielskie
- Zakaz uprawy ziemniaków na polach porażonych przez 3 lata
- Z chwilą oficjalnego potwierdzenia obecności Cms dezynfekcja chemiczna na terenie strefy porażenia jest obowiązkowa
📋 Podstawy prawne
- Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 6 kwietnia 2007 r. w sprawie szczegółowych sposobów postępowania przy zwalczaniu i zapobieganiu rozprzestrzeniania się bakterii Clavibacter michiganensis subsp. sepedonicus (Dz.U. z 2007 r. Nr 70 poz. 472)
- Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 29 kwietnia 2011 r. (Dz.U. z 2011 r. Nr 94 poz. 556)
📚 Źródła
- Opracowanie: dr inż. Anna Maćkowiak-Sochacka, Instytut Ochrony Roślin – Państwowy Instytut Badawczy, Poznań
- Recenzja: prof. dr hab. Danuta Sosnowska, IOR-PIB Poznań
- Rejestr środków biobójczych: http://bip.urpl.gov.pl/produkty-biobojcze
- Ulotka informacyjna PIORiN (PDF)