🌍 Występowanie
Agroathelia rolfsii jest grzybem, który występuje na większości obszarów Afryki i południowej Azji, w Australazji, w Europie od Hiszpanii i Włoch przez Europę Środkową do południowej Szwecji, w Ameryce Północnej (szczególnie w południowych Stanach Zjednoczonych), w Ameryce Środkowej oraz w znacznej części Ameryki Południowej. W Polsce występuje głównie na roślinach ozdobnych, zwłaszcza doniczkowych, natomiast brak danych nt. jego występowania na ziemniakach. Jest to gatunek ciepłolubny, co ogranicza możliwości jego rozwoju u nas w uprawach ziemniaka.
⚠️ Objawy porażenia
Obecność grzyba w uprawach ziemniaków można zaobserwować pod koniec sezonu wegetacyjnego. Rozwijająca się ze znajdujących się w glebie sklerocjów (zarodni) wachlarzowata grzybnia rozwija się u podstawy łodyg i na bulwach. W przechowalni zainfekowane bulwy ulegają gniciu i wyrastają z nich liczne sklerocja.
📉 Szkodliwość
W przypadku silnego skażenia gleby przez patogen może dojść do znacznych strat w produkcji ziemniaków, gdy w okresie wegetacji warunki klimatyczne sprzyjały rozwojowi choroby. Stwierdzono, że najszybszy rozwój patogenu w tkankach roślinnych ma miejsce w temperaturze 30°C. Porażone ziemniaki zazwyczaj nie nadają się do wykorzystania, zwłaszcza że rozwój choroby ma miejsce nie tylko na polu, ale także w przechowalni. W warunkach optymalnych do rozwoju grzyba wskazany jest płodozmian z roślinami niebędącymi żywicielami.
🔄 Sposoby rozprzestrzeniania
Patogen jest przenoszony wraz z materiałem roślinnym, w tym z bulwami ziemniaka oraz podczas przemieszczania zainfekowanej gleby, obornika i resztek roślinnych.
🛡️ Zwalczanie
W warunkach sprzyjających rozwojowi patogena zaleca się stosowanie płodozmianu z roślinami niebędącymi żywicielami. Ważne jest również stosowanie zdrowego materiału sadzeniakowego oraz właściwa dezynfekcja pomieszczeń i narzędzi.
⚖️ Status prawny
W Unii Europejskiej, a tym samym w Polsce, Agroathelia rolfsii nie podlega obowiązkowi zwalczania (nie jest to agrofag kwarantannowy w Unii), natomiast jest on agrofagiem regulowanym w przypadku eksportu ziemniaków do niektórych krajów.
📚 Źródła
- Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa
- Ulotka PIORiN: Agroathelia rolfsii
📷 Galeria
🔬 Morfologia Agroathelia rolfsii (syn. Sclerotium rolfsii)
Sklerocja: Kuliste, gładkie, początkowo białe, z czasem brunatne do ciemnobrązowych, o średnicy 0,5-2 mm. Twarde, przetrwalnikowe struktury.
Grzybnia: Biała, puszysta, sznurowata, szybko rozprzestrzeniająca się po powierzchni gleby i porażonych tkanek. Strzępki z klamrami charakterystycznymi dla Basidiomycota.
Stadium doskonałe: Athelia rolfsii – bazydio wytwarzające bazydiospy, ale rzadko obserwowane w warunkach polowych.
🌿 Rośliny żywicielskie
Skrajny polifag – ponad 500 gatunków roślin żywicielskich!
- Warzywa: pomidor, papryka, bakłażan, fasola, burak, marchew, seler, sałata
- Rośliny rolnicze: orzeszki ziemne, soja, bawełna, tytoń, słonecznik
- Rośliny ozdobne: chryzantemy, irysy, hiacynty, tulipany
- Rośliny sadownicze: truskawki, winorośl, cytrusy
Jedynie rośliny jednoliścienne (trawy, zboża) wykazują niską podatność.
⚠️ Objawy i szkody
Charakterystyczny przebieg choroby (southern blight):
- Zgorzele podstawy łodygi: Mokra zgnilizna u podstawy, obrączkowata martwica
- Biała grzybnia: Wachlarzowata sieć białej grzybni wokół szyjki korzeniowej i na glebie
- Sklerocja: Małe, brązowe „kulki” na porażonych tkankach i glebie – diagnostyczne
- Więdnięcie i zamieranie: Nagłe więdnięcie roślin, szczególnie w upalne dni
Choroba rozwija się najintensywniej przy temperaturze 25-35°C i wysokiej wilgotności gleby.
💰 Znaczenie ekonomiczne
Jeden z najgroźniejszych patogenów glebowych w klimacie ciepłym:
- Straty w uprawach orzeszków ziemnych sięgają 25-80% w epidemiach
- W USA nazywany „southern blight” – główny problem południowych stanów
- W Europie Południowej – poważne straty w warzywnictwie
- W Polsce – coraz częstsze występowanie w uprawach szklarniowych
🌍 Rozprzestrzenienie geograficzne
Kosmopolityczny w strefach tropikalnych i subtropikalnych, rozszerzający zasięg:
Ameryka: USA (południowe stany), Meksyk, Ameryka Środkowa i Południowa.
Europa: Włochy, Hiszpania, Portugalia, Grecja, Turcja. W Polsce – szklarnie i tunele.
Azja: Indie, Chiny, Japonia, kraje Azji Południowo-Wschodniej.
Afryka: Rozpowszechniony w całej Afryce subsaharyjskiej i północnej.
Klimat umiarkowany ogranicza przeżywalność sklerocjów zimą.
🛡️ Metody zwalczania
Głęboka orka: Zakopywanie sklerocjów na głębokość >15 cm ogranicza kiełkowanie.
Płodozmian: 3-4 lata z roślinami nieżywicielskimi (zboża, trawy).
Solaryzacja gleby: Bardzo skuteczna w ciepłym klimacie – 4-6 tygodni pod folią.
Kontrola biologiczna: Trichoderma spp. – skuteczni antagoniści, Coniothyrium minitans.
Fungicydy: Tebukonazol, flutolanil, PCNB – ochrona zapobiegawcza podstawy łodyg.
Mulczowanie: Utrzymanie chłodniejszej i suchszej powierzchni gleby.
🔍 Metody wykrywania i identyfikacji
Diagnoza wizualna: Biała, sznurowata grzybnia + małe, brązowe sklerocja u podstawy roślin są diagnostyczne.
Izolacja: Łatwa na standardowych podłożach (PDA) – szybki wzrost białej grzybni.
Mikroskopia: Charakterystyczne klamry na strzępkach (Basidiomycota).
Metody molekularne: PCR z primerami specyficznymi dla Athelia rolfsii.
📋 Status regulacyjny
Nie jest organizmem kwarantannowym w UE – zbyt szeroko rozpowszechniony, szczególnie w krajach śródziemnomorskich.
Może być uwzględniony w wymogach certyfikacji dla niektórych upraw (materiał szkółkarski, cebulki ozdobne) w kontekście ogólnej zdrowotności.
W krajach o klimacie umiarkowanym (Polska) – monitorowany jako potencjalne zagrożenie dla upraw pod osłonami.