🌍 Występowanie
Grzyby z rodzaju Lewia wywołujące alternariozę ziemniaka występują we wszystkich regionach świata, w których uprawia się ziemniaki. Największe szkody wyrządzają w regionach tropikalnych i subtropikalnych. Występują na wszystkich kontynentach oprócz Antarktydy. W Polsce stwierdzane we wszystkich rejonach uprawy ziemniaka.
⚠️ Objawy porażenia
Pierwsze objawy choroby na liściach występują zwykle w czerwcu i na początku lipca, jednak największe ich nasilenie obserwuje się w 2 i 3 dekadzie czerwca. Na dolnych, najstarszych liściach pojawiają się okrągłe lub kanciaste plamy barwy ciemnobrunatnej, których rozwój jest często ograniczony przez żyłki liścia. Średnica nekroz waha się od 3-5 mm (brązowa plamistość) do 5-15 mm (sucha plamistość).
Cechą diagnostyczną alternariozy ziemniaka jest plama nekrotyczna, która wyglądem przypomina tarczę strzelniczą lub słoje na ściętym pniu drzewa. Często na tkance otaczającej nekrozę tworzy się chloroza. Porażona tkanka staje się sucha i krucha, często ulegając wykruszeniu. Na dolnej powierzchni liścia w odróżnieniu od zarazy ziemniaka można obserwować niezbyt obfitą ciemnej barwy grzybnię i zarodniki sprawcy. Zarodnikowanie odbywa się tylko na martwych lub zamierających tkankach.
Objawy choroby różnią się nieco w zależności od sprawcy lub od reakcji odmiany ziemniaka. Tkanka między nerwami starszych liści żółknie, później brunatnieje i wykrusza się. Choroba atakuje także bulwy tworząc płytkie, wgłębione plamy (1-3 mm), barwy szaroołowianej. Skórka w tym miejscu jest twarda i nie pęka. W miarę upływu czasu i zasychania zainfekowanej tkanki, brzegi plam stają się ostre i faliste.
Na przekroju poprzecznym porażona tkanka ma barwę od brązowo-czarnej do czarnej, jest zwarta i wyraźnie oddzielona od zdrowego miąższu bulwy strefą szklistych komórek. Choroba osłabia zdolność kiełkowania powodując obumieranie oczek lub nitkowatość kiełków. Występowanie i rozwój nekroz na bulwie sprzyja także wtórnemu porażaniu bulw przez inne patogeny np. grzyby z rodzaju Fusarium sprawcy suchej zgnilizny bulw.
📉 Szkodliwość
Choroba występuje w dużym nasileniu w latach o łagodnej zimie oraz dużej liczbie dni suchych latem, które przerywane są krótkotrwałymi obfitymi deszczami. Alternarioza może powodować znaczne straty w plonie ziemniaków, zwłaszcza w warunkach sprzyjających rozwojowi patogena. Porażenie bulw obniża ich wartość konsumpcyjną i sadzeniakową.
🔄 Sposoby rozprzestrzeniania
Zarodniki grzyba są przenoszone na znaczne odległości z wiatrem. Choroba rozprzestrzenia się z porażonym materiałem roślinnym, wliczając w to ziemniaki, a ponadto z glebą i zanieczyszczonymi nią narzędziami i maszynami rolniczymi.
🛡️ Zwalczanie
Zwalczanie alternariozy opiera się na stosowaniu odmian odpornych, właściwej agrotechnice (m.in. płodozmian, niszczenie resztek pożniwnych, właściwa nawożenie) oraz chemicznym zwalczaniu za pomocą fungicydów zgodnie z zaleceniami Instytutu Ochrony Roślin – PIB.
⚖️ Status prawny
W Unii Europejskiej, a tym samym w Polsce grzyby z rodzaju Lewia wywołujące alternariozę nie podlegają obowiązkowi zwalczania (nie są to agrofagi kwarantannowe w Unii). Jakkolwiek, są one agrofagami regulowanym przepisami w przypadku eksportu ziemniaków do niektórych krajów.
📚 Źródła
- Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa
- Ulotka PIORiN: Alternarioza ziemniaka
🔬 Morfologia Alternaria solani
Konidia: Duże, wielokomórkowe (7-11 przegród poprzecznych, 0-2 podłużne), ciemnooliwkowe do brązowych, maczugowate, 150-300 × 15-19 µm, z długim dzióbkiem (wierzchołkiem). Charakterystyczny kształt „maczugi” jest diagnostyczny.
Konidiofory: Proste lub rozgałęzione, ciemne, septowane, powstające pojedynczo lub w grupach z aparatów szparkowych.
Grzybnia: Ciemna, septowana, rozwijająca się międzykomórkowo w tkankach liści.
🌿 Rośliny żywicielskie
Główni gospodarze z rodziny Solanaceae:
- Solanum tuberosum – ziemniak (główny gospodarz)
- Solanum lycopersicum – pomidor
- Solanum melongena – bakłażan
- Capsicum annuum – papryka
Grzyb może także porażać inne rośliny psiankowate, w tym dziko rosnące (psianka czarna, bieluń).
⚠️ Objawy i szkody
Na liściach (zaraza wczesna / alternarioza):
- Koncentryczne pierścienie: Ciemnobrązowe, okrągłe plamy z charakterystycznymi pierścieniami („target spots”)
- Żółta obwódka: Chlorotyczna strefa wokół plam
- Przedwczesna defoliacja: Silnie porażone liście żółkną i opadają
Na bulwach ziemniaka: Wklęsłe, ciemnobrązowe plamy o nieregularnych krawędziach, miąższ pod nimi korkowaty.
Na łodygach: Wydłużone, ciemne plamy z koncentrycznymi pierścieniami.
💰 Znaczenie ekonomiczne
Jedna z najważniejszych chorób grzybowych ziemniaka i pomidora:
- Straty plonu liści mogą sięgać 20-30%, w epidemiach do 50%
- Redukcja fotosytezy przez defoliację = mniejsze bulwy
- Straty bulw podczas przechowywania z powodu gnicia
- W Polsce – powszechnie występuje, szczególnie w ciepłe, suche lata
Choroba często jest niedoceniana w porównaniu z zarazą ziemniaka (Phytophthora), ale straty mogą być znaczące.
🌍 Rozprzestrzenienie geograficzne
Kosmopolityczny – występuje wszędzie, gdzie uprawia się ziemniaki i pomidory:
Europa: Wszystkie kraje uprawiające ziemniaki, w tym Polska.
Ameryka: USA, Kanada, Meksyk, kraje Ameryki Południowej.
Azja: Chiny (największy producent ziemniaków), Indie, Japonia.
Afryka: Egipt, RPA, kraje wschodnioafrykańskie.
Rozwój choroby preferuje ciepły, suchy klimat z nocną rosą – typowy dla Polski latem.
🛡️ Metody zwalczania
Agrotechnika:
- Płodozmian 3-4 letni (grzyb przeżywa na resztkach pożniwnych)
- Niszczenie resztek po zbiorze
- Zrównoważone nawożenie (unikanie stresu azotowego)
- Nawadnianie kroplowe zamiast deszczownianego
Odmiany odporne: Dostępne odmiany ziemniaka o podwyższonej tolerancji.
Zwalczanie chemiczne: Fungicydy kontaktowe (mankozeb, chlorotalonil) i systemiczne (azoksystrobina, difenokonazol, boscalid). Opryski od fazy kwitnienia.
🔍 Metody wykrywania i identyfikacji
Diagnoza wizualna: Charakterystyczne koncentryczne pierścienie w plamach są diagnostyczne w polu.
Mikroskopia: Badanie konidiów – duże, maczugowate, z długim dzióbkiem i wieloma przegrodami.
Izolacja: Na PDA grzyb tworzy oliwkowobrązowe kolonie z obfitą sporulacją.
Metody molekularne: PCR z primerami specyficznymi – użyteczne do rozróżnienia A. solani od A. alternata.
📋 Status regulacyjny
Nie jest organizmem kwarantannowym – zbyt powszechnie występuje we wszystkich regionach uprawy ziemniaka i pomidora.
Może być uwzględniony w certyfikacji sadzeniaków ziemniaka jako element ogólnej oceny zdrowotności – silnie porażone partie nie powinny być używane jako materiał sadzeniowy.