📋 Wprowadzenie
Dacus ciliatus jest muchówką z rodziny nasionnicowatych (Tephritidae). Gatunek należy do rodzaju Dacus, podlegającego obowiązkowi zwalczania w Unii Europejskiej.
📋 Zasięg występowania
Występuje w Azji (Arabia Saudyjska, Bangladesz, Indie, Irak, Iran, Izrael, Jemen, Jordania, Pakistan, Sri Lanka, Tajlandia, Zjednoczone Emiraty Arabskie), w wielu krajach afrykańskich, a spośród krajów europejskich w Turcji. Ze względu na odpowiednie warunki ekoklimatyczne i obecność roślin żywicielskich, agrofag ten po potencjalnym zawleczeniu może się zadomowić również w Europie, w tym w Polsce, chociaż praktycznie tylko w uprawach pod osłonami.
🔬 Morfologia
Larwy są beznogie, o ciele zwężającym się ku przodowi, długości 8-10 mm, białe lub żółte. Poczwarki występują w formie baryłkowatych, żółtobrązowych lub czerwonawych bobówek, długości około 5-6 mm. Dorosłe muchówki mają długość 4-6 mm, ciało w większości od żółto-brązowego do czerwono-brązowego. Tułów jest w większej części pomarańczowy, tarczka barwy od żółtej do pomarańczowej, odnóża w większości żółte. Gatunek posiada parę przezroczystych skrzydeł z ciemnym przednim brzegiem i ciemnym pasem skierowanym ku tułowiowi, długości 4-6 mm. Identyfikacja możliwa jest na podstawie analizy cech morfologicznych dorosłych muchówek.
🔄 Sposoby rozprzestrzeniania
Rozprzestrzenianie się szkodnika w sposób naturalny (przeloty muchówek) ma miejsce zazwyczaj na odległość do 2 km, chociaż niektórzy autorzy uważają, że może mieć miejsce nawet na odległość 50-100 km. Na większą odległość gatunek przenoszony jest wraz z owocami oraz ich opakowaniami, a także z towarzyszącym roślinom podłożem, w którym mogą znajdować się poczwarki.
📋 Status fitosanitarny
W Unii Europejskiej, a tym samym w Polsce, agrofagi należące do rodzaju Dacus, w tym gatunek Dacus ciliatus, podlegają obowiązkowi zwalczania – są to agrofagi kwarantannowe dla Unii.
🔍 Metody wykrywania
Do wykrywania stosuje się: pułapki, wabiące atraktanty, atraktanty. Szczegółowe protokoły diagnostyczne dostępne są w standardach EPPO (PM7).
📷 Galeria
🔬 Morfologia i cykl życiowy
Dorosłe muchówki: Samce mają twarz płową z parą małych okrągłych czarnych plamek. Tułów głównie czerwonobrązowy. Samice podobne, z udami środkowymi i tylnymi dwukolorowymi (jasne u podstawy, czerwonobrązowe na wierzchołku).
Larwy mają typowy kształt „maggot” – cylindryczny, wydłużony, zwężony i lekko zagięty brzusznie z przodu. Długość do 10-12 mm. Uwaga: Larwy 3. stadium nie dają się odróżnić morfologicznie od D. frontalis i D. vertebratus – wymagana ekspertyza.
Cykl życiowy (w 25°C trwa 49-54 dni):
- Samice zaczynają składać jaja 10-13 dni po wylęgu (latem 5-6 dni, zimą do 30 dni)
- Pojedyncza samica składa do 210 jaj
- Inkubacja jaja: ~3 dni; rozwój larwy: 4-7 dni
- Przepoczwarczenie: 7-14 dni; długość życia dorosłych: do 45 dni
Kluczowe: Owoce mogą być atakowane już 10 dni od zawiązania, czasem nawet przed zapłodnieniem zalążni!
🌿 Rośliny żywicielskie
Niezwykle szeroki zakres żywicieli – ponad 60 gatunków roślin, głównie dyniowate.
Główni żywiciele (ważni dla Polski):
- Cucumis sativus – ogórek
- Cucumis melo – melon
- Cucurbita pepo – dynia, kabaczek, cukinia
- Citrullus lanatus – arbuz
Żywiciele drugorzędni:
- Capsicum spp. – papryka
- Solanum melongena – oberżyna
- Solanum lycopersicum – pomidor
- Carica papaya – papaja
- Psidium guajava – gujawa
- Liczne dzikie gatunki dyniowatych
⚠️ Objawy i szkody
Widoczne uszkodzenia:
- Drobne nakłucia od składania jaj na powierzchni owoców
- Sieci tuneli wewnątrz miąższu
- Gnicie i rozkład owoców
UWAGA: „Znaczne uszkodzenia mogą wystąpić wewnątrz owocu, zanim objawy będą widoczne zewnętrznie” – inspekcja wizualna może być niewystarczająca!
Objawy wewnętrzne:
- Brązowiejący, rozkładający się miąższ
- Obecność larw (białe „robaki”)
- Wtórne infekcje grzybowe i bakteryjne
💰 Znaczenie ekonomiczne
Może być „poważnym szkodnikiem różnych upraw dyniowatych”.
Wpływ ekonomiczny:
- Straty plonu w uprawach ogórków, melonów i arbuzów
- Owoce porażone całkowicie niezdatne do sprzedaży
- EFSA UE klasyfikuje jako „potencjalny kwarantannowy organizm UE”
Implikacje handlowe: Nawet przejściowe populacje mogłyby negatywnie wpłynąć na eksport owoców-żywicieli z regionów EPPO, nawet jeśli nie dojdzie do zadomowienia.
🌍 Rozprzestrzenienie geograficzne
Zadomowiony w regionie EPPO:
- Cypr, Izrael, Włochy (kontynent), Jordania
- Tunezja, Turcja
Główne obszary występowania:
- Cała Afryka Subsaharyjska
- Bliski Wschód
- Subkontynent indyjski (Indie, Pakistan, Sri Lanka, Nepal, Bangladesz)
Rozprzestrzenianie: Naturalna zdolność lotu ograniczona – „rozprzestrzenianie do 2 km jest uważane za typowe”. Główny ruch przez transport porażonych owoców w handlu międzynarodowym.
🛡️ Metody zwalczania
Integrowana ochrona:
1. Higiena:
- „Zbierać wszystkie opadłe i porażone owoce-żywiciele i niszczyć je”
- Zakopywanie lub spalanie porażonych owoców
2. Zwalczanie chemiczne:
- Opryski pokrywowe (szeroka aplikacja)
- Przynęty toksyczne z atraktantami białkowymi uwalniającymi amoniak – bardziej selektywne, oszczędzają wrogów naturalnych
3. Zarządzanie agroekologiczne: Szczegółowe podejścia dostępne dla regionów śródziemnomorskich/subtropikalnych.
🔍 Metody wykrywania i identyfikacji
Metody wykrywania:
- Inspekcja wizualna pod kątem śladów nakłuć
- Przecinanie owoców w celu identyfikacji larw
- Pułapki z przynętą białkową – przyciągają obie płcie
Identyfikacja:
- Barkoding DNA dostępny przez bazy BOLD i Q-bank
- Uwaga: Samce NIE reagują na wabiiki samcze w przeciwieństwie do niektórych gatunków Dacus
- Larwy wymagają ekspertyzy morfologicznej lub potwierdzenia molekularnego
📋 Status kwarantannowy
Lista EPPO: A2 – organizm kwarantannowy.
Status UE: Kwarantannowy organizm szkodliwy A1 (Załącznik II A).
Wymagania fitosanitarne dla importu owoców:
- Inspekcja pod kątem objawów porażenia przed wjazdem
- Badanie owoców/przecinanie w celu wykrycia larw
- Weryfikacja pochodzenia (strefy produkcji wolne od szkodnika z 3-miesięczną inspekcją przedzbiorczą)
- Rośliny ukorzeniające – usunięcie gleby/obróbka; owoce nie mogą być przewożone na roślinach
Dla Polski: Ścisłe kontrole graniczne. Choć nieustabilizowany w Polsce, wymagana ciągła czujność przy inspekcjach importowych dyniowatych z dotkniętych krajów śródziemnomorskich i afrykańskich.