🌍 Występowanie
Meloidogyne enterolobii jest nicieniem notowanym w Afryce (Benin, Burkina Faso, Demokratyczna Republika Konga, Kenia, Malawi, Mozambik, Niger, Nigeria, RPA, Senegal, Togo, Wybrzeże Kości Słoniowej) Azji (Chiny, Indie, Taiwan, Tajlandia, Wietnam) Ameryce Północnej (Meksyk, USA), Ameryce Środkowej (Gwadelupa, Gwatemala, Kostaryka, Kuba, Martynika, Portoryko, Trinidad i Tobago), Ameryce Południowej (Brazylia, Wenezuela) i Australii.
W Europie nicień został po raz pierwszy stwierdzony w 2002 r. we Francji w szklarniowej uprawie pomidora (ognisko zlikwidowano). W 2008 r. został on stwierdzony w dwóch uprawach szklarniowych (odpowiednio ogórka i pomidora) i nadal notuje się jego występowanie w tym kraju. W 2017 r. stwierdzono nicienia na uprawianych w prywatnych ogrodach roślinach cereusa peruwiańskiego (Cereus hildmannianus), błystka (Lampranthus sp.), miechunki peruwiańskiej (Physalis peruviana) oraz kuflika (Callistemon sp.). W 2023 r. nicienia stwierdzono w Holandii na roślinach figowca tępego (Ficus microcarpa), uprawianych w szklarni.
⚠️ Objawy porażenia
Występowanie M. enterolobii nie wywołuje specyficznych objawów na nadziemnych częściach porażonych roślin. Można jednak zaobserwować więdnięcie i żółknięcie liści, a także ich karłowacenie, a z czasem zamieranie roślin.
Na korzeniach obserwowane są zgrubienia (tzw. wyrośla), a ich wielkość może przewyższać pięciokrotne wielkość wyrośli powodowanych przez inne guzaki. Wyrośla na korzeniach roślin zielnych są duże, kalafiorowate, natomiast wyrośla na roślinach zdrewniałych są okrągławe o średnicy przekraczającej 1 cm. W początkowym stadium porażenia wyrośla, zwłaszcza na roślinach zdrewniałych, mogą być słabo widoczne i mieć postać niewielkich zgrubień.
Podczas inspekcji roślin należy poddawać analizie całą bryłę korzeniową roślin zwracając uwagę na występowanie na korzeniach, zwłaszcza młodszych wyrośli oraz przypominających wyrośla zgrubień. Do badań pobierać całe rośliny podejrzane o porażenie lub korzenie z objawami, a w przypadku ich braku losowo wybrane. Na korzeniach, w miejscach występowania wyrośli, pod powiększeniem widać samice guzaka, które są gruszkowate, białawe, długości ok. 1 mm, osiadłe.
📉 Szkodliwość
Z uwagi na uszkodzenie systemu korzeniowego i zahamowanie rozwoju nadziemnych części roślin następuje obniżenie plonu roślin, dochodzące u pomidora do 65%. Zgodnie z oceną zagrożenia agrofagiem (Express PRA) dla Meloidogyne enterolobii, uznano, że niskie temperatury otoczenia w warunkach klimatycznych Polski będą znacząco ograniczały rozwój guzaka w uprawach gruntowych. Istnieje natomiast duże prawdopodobieństwo zasiedlania przez nicienia upraw pod osłonami, utrzymywanych w podłożu glebowym.
🔄 Sposoby rozprzestrzeniania
Przemieszczanie nicienia w sposób naturalny (poruszanie się osobników młodocianych w glebie) odbywa się tylko na niewielki dystans. Na większą odległość rozprzestrzenia się on wraz z roślinami z korzeniami, glebą, itp., a ponadto na rękawicach, odzieży, obuwiu itp.
🛡️ Zwalczanie
W przypadku jakichkolwiek podejrzeń co do obecności agrofaga na roślinach należy poinformować o tym fakcie najbliższą jednostkę organizacyjną Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa (PIORiN).
⚖️ Status prawny
W Unii Europejskiej, a tym samym w Polsce Meloidogyne enterolobii podlega obowiązkowi zwalczania (jest to agrofag kwarantannowy w Unii).
📚 Źródła
- Materiały Głównego Inspektoratu Ochrony Roślin i Nasiennictwa
- Protokół diagnostyczny EPPO – Meloidogyne enterolobii
🔬 Morfologia
Larwa inwazyjna (J2): robakokształtna, pierścieniowana, długość 250–700 µm, szerokość 12–18 µm. Ogon 15–100 µm. Posiada stylet do penetracji tkanek.
Samica dorosła: charakterystycznie kulista do gruszkowata, perłowobiała, osiadła. Długość 400–1300 µm. W polu bocznym 4 linie.
Samiec: robakokształtny, 700–2000 µm długości. Morfologia guzków styletu zmienna.
Jaja: składane w masie jajowej (oworek) na zewnątrz korzenia, około 460–500 jaj/samicę.
🔄 Cykl życiowy
Larwy J2 penetrują wierzchołki korzeni za pomocą styletu, migrują do kory i ustanawiają stałe miejsca żerowania w pobliżu tkanki przewodzącej.
Indukcja galasów: żerowanie powoduje powstawanie wielojądrowych „komórek olbrzymich” (giant cells), które odżywiają nicienia. Otaczająca tkanka tworzy charakterystyczne galasy korzeniowe.
Rozwój: larwy przechodzą 3 liniienia przed osiągnięciem dorosłości.
Czas trwania cyklu: 4–5 tygodni w sprzyjających warunkach.
Rozmnażanie: głównie partenogenetyczne (bez udziału samców).
🌿 Rośliny żywicielskie
Gatunek wysoce polifagiczny – atakuje rośliny zielne i drzewiaste.
Główne żywiciele handlowe:
- Pomidor, papryka, oberżyna
- Ogórek, arbuz, dynia
- Ziemniak, batat
- Soja, fasola
- Kawa, tytoń, bawełna
- Guawa, papaja
KLUCZOWA CECHA: gatunek przełamuje odporność odmian niosących geny odporności na główne gatunki Meloidogyne (Mi-1, Mh, Mir1, N) – stanowi to ogromne zagrożenie.
⚠️ Objawy i szkody
Objawy nadziemne:
- Zahamowanie wzrostu (karłowatość)
- Więdnięcie, szczególnie w ciepłe dni
- Żółknięcie liści (chloroza)
- Ogólne osłabienie roślin
Objawy podziemne:
- Duże i liczne galasy korzeniowe – charakterystyczna cecha diagnostyczna
- Deformacja systemu korzeniowego
- Redukcja zdolności pobierania wody i składników pokarmowych
Straty: udokumentowane straty do 65% plonu pomidora.
💰 Znaczenie ekonomiczne
Brazylia (guawa): straty około 61 mln USD rocznie.
USA: niedawne poważne gradacje w produkcji batata doprowadziły do wprowadzenia kwarantanny stanowej.
Zagrożenie dla odmian odpornych: zdolność przełamywania odporności czyni ten gatunek szczególnie niebezpiecznym – odmany odporne na inne Meloidogyne są podatne na M. enterolobii.
Wszystkie 101 testowanych genotypów pomidora okazało się podatne. Nie znaleziono odpornych odmian papryki wśród 24 testowanych.
🌍 Rozmieszczenie geograficzne
Zasięg: głównie regiony tropikalne i subtropikalne.
Występowanie potwierdzone:
- Ameryka Środkowa i Południowa (Brazylia, Meksyk, Ameryka Środkowa, Karaiby)
- Afryka (kilka krajów)
- Azja (Chiny, Wietnam, inne)
- USA (szczególnie Floryda, Karolina Północna)
Europa: liczne przechwycenia w importowanych roślinach ozdobnych z Azji i Ameryki Południowej. Stanowi poważne zagrożenie fitosanitarne dla produkcji szklarniowej w klimacie umiarkowanym.
🛡️ Metody zwalczania
Wyzwania: brak skutecznych źródeł odporności, lista nieżywicieli bardzo ograniczona.
Płodozmian: z roślinami niebędącymi żywicielami – trudne do zaplanowania ze względu na szeroki zakres żywicieli.
Ugór czarny: może zmniejszyć populację.
Nematocydy: stosowane, ale mają ograniczenia środowiskowe i ekonomiczne.
Odporność odmianowa: bardzo ograniczona. Pewne postępy z batatami i soją. Pomidor i papryka – brak odpornich odmian.
Solaryzacja gleby: może być skuteczna w ciepłych regionach.
Higiena fitosanitarna: kluczowa – unikanie wprowadzania z porażonym materiałem.
🔍 Metody wykrywania i identyfikacji
Wyzwanie diagnostyczne: cechy morfologiczne są bardzo podobne do innych gatunków Meloidogyne.
Badanie mikroskopowe: przy powiększeniu 800–1000× – analiza wzorów na peryneum (tylnej części ciała samicy) i innych cech morfologicznych.
Metody molekularne – NIEZBĘDNE do pewnej identyfikacji:
- Elektroforeza izoenzymów (esterazy, dehydrogenaza jabłczanowa)
- PCR ze specyficznymi starterami
- Real-time PCR
- Sekwencjonowanie regionów ITS, COI
Dostępne standardy diagnostyczne EPPO (PM 7/119).
📋 Status kwarantannowy
EPPO: lista A2 – organizm kwarantannowy.
UE: organizm kwarantannowy.
Regularnie przechwytywany przy imporcie roślin ozdobnych. Wymaga szczególnej czujności przy kontrolach fitosanitarnych materiału roślinnego z regionów tropikalnych.
