📋 Zasięg występowania i opis
Liriomyza sativae występuje w Azji, Afryce (Egipt, Etiopia, Kamerun, Kenia, Nigeria i Zimbabwe), Ameryce Północnej (Kanada, Meksyk USA), Ameryce Środkowej (większość krajów), a spośród krajów europejskich – w Ameryce Południowej (Argentyna, Brazylia, Chile Peru Wenezuela). W Europie jest on notowany w Armenii, Rosji i Turcji.
Larwy typu czerwia, beznogie, białawe, bez wyraźnie wykształconej głowy, posiadające przetchlinki odwłokowe w postaci potrójnego stożka. Na wierzchołku każdego stożka znajduje się po jednej porze przetchlinki. Larwy drążą w liściach chodniki zwane minami. Poczwarki typu bobówki są owalne, nieco spłaszczone brzusznie o rozmiarach 1,3-2,3 x 0,5-0,75 mm. Spotyka się je poza minami, na roślinach, a rzadziej w glebie. Na roślinach mogą znajdować się postaci dorosłe szkodnika (dorosłe muchówki), są czarno żółte, przy czym czoło i tarczka zawsze żółte, nogi częściowo żółte, o krępym ciele, długości około 1,3-2,3 mm, zaopatrzone w parę błoniastych skrzydeł o długości 1,3-2,3 mm, po boku tułowia wewnętrzne szczeciny, brzeżne ustawione zwykle na żółtym tle. Gatunek ten jest bardzo podobny morfologicznie do innych muchówek z rodzaju Liriomyza. W celu identyfikacji należy przeprowadzić analizę cech morfologicznych dorosłych muchówek, zwłaszcza genitaliów samców. Jednoznaczna identyfikacja wszystkich stadiów rozwojowych jest możliwa z użyciem metod molekularnych.
🔄 Sposoby rozprzestrzeniania i przenikania
Osobniki dorosłe wspomagane prądami powietrza mogą przelatywać na niewielką odległość. Na większy dystans osobniki szkodnika mogą rozprzestrzeniać się wraz z roślinami do sadzenia, kwiatami ciętymi i warzywami liściowymi.
📋 Wymagania fitosanitarne
W Unii Europejskiej, a tym samym w Polsce gatunek Liriomyza sativae podlega obowiązkowi zwalczania (jest to agrofag kwarantannowy w Unii).
🔍 Metody wykrywania
Do wykrywania stosuje się: pułapki, metody molekularne (PCR). Szczegółowe protokoły diagnostyczne dostępne są w standardach EPPO (PM7).
🔬 Morfologia i cykl życiowy
Dorosłe muchówki są niewielkie – 1-3 mm długości, w większości czarne, z charakterystycznym żółtym czołem i tarczką (scutellum). Samce odróżnia się od gatunków pokrewnych na podstawie budowy genitaliów.
Jaja owalne, białe, około 0,25 mm, wykluwają się w 2-4,5 dnia zależnie od temperatury.
Larwy przechodzą 3 stadia trwające łącznie 4-7 dni. Początkowo przezroczyste, później żółtopomarańczowe. Żerują wewnątrz tkanki liściowej tworząc miny.
Poczwarki (puparia) to owalne cylindry 2,0 mm, bladożółtopomarańczowe. Stadium poczwarkowe trwa 7-10 dni.
Płodność: Samice składają około 26 jaj dziennie, łącznie ponad 600 jaj w ciągu życia. Bardzo wysoki potencjał reprodukcyjny!
🌿 Rośliny żywicielskie
Gatunek wysoce polifagiczny – atakuje rośliny z 14 rodzin botanicznych!
Główne żywiciele ekonomiczne:
- Psiankowate: pomidor, papryka, oberżyna, ziemniak
- Kapustne: kapusta, brokuł, kapusta chińska
- Dyniowate: ogórek, melon, dynia, kabaczek
- Bobowate: fasola, groch, ciecierzyca
- Sałatowate: sałata, szpinak
- Selerowate: seler (szczególnie wrażliwy!)
- Ozdobne: chryzantemy i inne rośliny doniczkowe
⚠️ Objawy i szkody
Szkody larwalne (miny):
- Nieregularne liniowe miny w tkance liściowej
- Charakterystyczny bladobiały wygląd z ciemnymi śladami odchodów (frass)
- Przy silnym porażeniu – defoliacja i redukcja fotosyntezy
- Osłabione rośliny, spadek plonu
Szkody od żerowania dorosłych:
- Nakłucia żerowe – nierówne białe plamki
- Nakłucia do składania jaj – mniejsze, bardziej okrągłe
- Uszkodzenia obniżają wartość handlową roślin ozdobnych
- Wrota dla wtórnych infekcji grzybowych i bakteryjnych
💰 Znaczenie ekonomiczne
Uważana za najbardziej szkodliwą miniareczką w obu Amerykach.
Dokumentowane straty:
- Floryda (seler): straty do 80%
- Argentyna (lucerna): straty do 80%
- Ogórek (badania laboratoryjne): redukcja plonu 14-33%
Oprócz bezpośrednich strat, gatunek powoduje poważne ograniczenia w handlu międzynarodowym – kwarantannowe wymagania dotyczące warzyw i roślin ozdobnych z regionów występowania.
🌍 Rozprzestrzenienie geograficzne
Zasięg rodzimy: Ameryka Północna i Południowa – obecnie rozprzestrzeniona w Afryce, Azji i Oceanii.
Obecność w regionie EPPO:
- Armenia, Izrael, Jordania, Malta
- Federacja Rosyjska, Turcja, Uzbekistan
Główne obszary występowania:
- Azja: Szeroko rozpowszechniona, szczególnie w Chinach (ponad 30 prowincji)
- Karaiby, Ameryka Środkowa i Południowa
- Znaczna część Afryki
🛡️ Metody zwalczania
Zwalczanie chemiczne:
- Insektycydy translaminarne – wnikają do tkanki liściowej, gdzie żerują larwy
- Problem oporności: Gatunek szybko rozwija oporność na pestycydy!
Kontrola biologiczna:
- Ponad 140 gatunków parazytoidów naturalnie atakujących miniarek
- Komercyjnie dostępne błonkówki z rodzaju Diglyphus
- Nicienie entomopatogenne i grzyby – ograniczona skuteczność
Integrowana ochrona (IPM): Najskuteczniejsze podejście – promowanie różnorodności parazytoidów w warunkach polowych, ograniczanie insektycydów szerokodziałających.
🔍 Metody wykrywania i identyfikacji
Identyfikacja morfologiczna:
- Wymaga badania genitaliów samców dla pewnej identyfikacji gatunkowej
- Trudna do odróżnienia od pokrewnych Liriomyza trifolii i L. huidobrensis
Metody molekularne (niezawodne alternatywy):
- PCR RFLP na gen COII
- Multiplex PCR na gen COI
- Barkoding DNA
- Testy LAMP
- Sekwencjonowanie nowej generacji (NGS) – w rozwoju
Inspekcja wizualna: Wzory min przydatne, ale zależne od warunków środowiskowych – łączyć z badaniem nakłuć żerowych.
📋 Status kwarantannowy
Klasyfikacja UE: Kwarantannowy organizm szkodliwy A1 (Załącznik II A).
Lista EPPO: A2 – obecny w części regionu, regulowany.
Wymagania importowe:
- Rośliny zielne żywicielskie muszą:
- pochodzić z krajów wolnych od szkodnika, LUB
- przejść comiesięczne inspekcje przez 3 miesiące przed eksportem, LUB
- być poddane odpowiedniemu zabiegowi fitosanitarnemu
- Kwiaty cięte i warzywa liściowe – wymagana podobna dokumentacja lub potwierdzenie pochodzenia z obszaru wolnego
Dla Polski: Szczególnie istotny nadzór szklarni i importu roślin ozdobnych oraz sadzonek warzyw.