Produkcja ziemniaka wolnego od bakteriozy pierścieniowej zgodnie z zasadami integrowanej produkcji

📋 Wprowadzenie

📋 Bakterioza pierścieniowa ziemniaka

Bakterioza pierścieniowa wywoływana przez Clavibacter michiganensis subsp. sepedonicus (Cms) stanowi jedno z najpoważniejszych zagrożeń fitosanitarnych w produkcji ziemniaka. Choroba posiada status kwarantannowy, co wiąże się z obowiązkiem jej zwalczania przez służby państwowe oraz producenów.

Straty plonów mogą osiągać do 45%, a konsekwencje ekonomiczne wprowadzenia kwarantanny w gospodarstwie są znaczące. Sprawca choroby zasiedla wiązki przewodzące liści, łodyg i bulw. Charakterystyczne objawy na częściach nadziemnych (chlorozy, deformacje, więdnięcie) występują najczęściej w późnej fazie wegetacji i często są mylone z innymi infekcjami lub naturalnym starzeniem się rośliny.

W bulwach po przekrojeniu widoczne są przebarwienia wiązek przewodzących, przekształcające się w szkliste zmiany z kremowym wyciekiem. W zaawansowanej fazie przebarwienie może być brązowe i obejmować cały pierścień wiązki przewodzącej.

📋 Trudności w zwalczaniu

• Brak skutecznych metod chemicznego zwalczania patogenu w roślinie
• Występowanie choroby w formie latentnej (bezobjawowej)
• Duże zdolności przetrwania bakterii poza rośliną żywicielską
• Możliwość tworzenia biofilmów trudnych do zwalczania chemicznego
• Brak odmian odpornych

📋 Integrowana Produkcja Ziemniaka

Od 2014 roku w krajach członkowskich Unii Europejskiej obowiązuje stosowanie zasad Integrowanej Ochrony Roślin zgodnie z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/128/WE oraz rozporządzenia (WE) nr 1107/2009.

Integrowana Ochrona Roślin oznacza kombinację zabiegów uprawowych, biologicznych, chemicznych i hodowlanych utrzymujących występowanie agrofagów poniżej progów ich ekonomicznej szkodliwości.

Integrowana Produkcja jest certyfikowanym systemem gospodarowania łączącym:

• Integrowaną Ochronę Roślin
• Dobrą Praktykę Rolniczą (sposób gospodarowania zgodny z prawami przyrody)
• Postęp Biologiczny (wprowadzenie odmian o wysokiej odporności)

Celem jest wytworzenie wysokiej jakości, bezpiecznych dla zdrowia produktów spożywczych, zapewniających konkurencyjność na rynku.

📋 Organizacja produkcji ziemniaka wolnego od bakteriozy pierścieniowej

📋 1. Stosowanie zdrowego materiału sadzeniakowego

Stanowi podstawę i obowiązek w systemie Integrowanej Produkcji ziemniaka.

Kwalifikowany materiał sadzeniakowy

• Posiada paszport wydany przez PIORiN
• Wszystkie materiały elitarne (BI i BII) oraz kwalifikowane (CA i CB) są badane na obecność Cms
• Stanowi najbezpieczniejsze źródło zakupu sadzeniaków
• Stosowanie we wszystkich gospodarstwach znacznie ograniczyłoby występowanie bakteriozy

Uwaga: Obecnie kwalifikowany materiał stanowi zaledwie 10-15% wysadzanych sadzeniaków

Zalecenia dotyczące sadzeniaków

Częstotliwość wymiany sadzeniaków:

• 1-3-krotne wykorzystanie sadzeniaków z kolejnych rozmnożeń klasy CA lub CB w zależności od odporności odmiany na wirusy PVY lub PLRV:
  • Rozmnożenie przez 1 rok – odporność 2-5° (skala 1-9°)
  • Rozmnożenie przez 2 lata – odporność 6-7°
  • Rozmnożenie przez 3 lata – odporność 8-9°
• Rozmnożenia własne tylko w gospodarstwie, które zakupiło kwalifikowany materiał na 100% powierzchni
• Nie wprowadzać rozmnożeń własnych do obrotu rynkowego ani wymiany międzysąsiedzkiej

Dobre praktyki:

• Zgłoszenie sadzeniaków z własnych rozmnożeń do badań w celu wykluczenia Cms
• Transport zakupionego materiału zlecić firmie nasiennej lub we własnym zakresie oczyszczoną i zdezynfekowaną przyczepą
• Miejsce składowania oczyszczone i zdezynfekowane przed złożeniem
• Oddzielne składowanie poszczególnych odmian
• Jednorazowe opakowania jednostkowe – zniszczyć po opróżnieniu
• Prowadzenie ewidencji źródła zakupu, formy transportu i miejsc składowania

📋 2. Sadzenie

Dla zwiększenia bezpieczeństwa fitosanitarnego zaleca się:

• Oczyszczenie i dezynfekcja maszyn przed obsadzeniem każdego pola
• Obsadzanie całej plantacji jedną partią sadzeniaków (odmiana, dostawca)
• Unikanie krojenia sadzeniaków, zranień bulw i nadmiernego skiełkowania
• Usunięcie kamieni z pola w celu minimalizacji uszkodzeń bulw

📋 3. Zmianowanie

Dopuszczalny udział ziemniaka w systemie integrowanym: nie więcej niż 20-25%

• Uprawa ziemniaka nie częściej niż co 4 lata na tym samym polu
• W plantacjach nasiennych wskazane 6-7 letnie zmianowanie
• Wykluczyć uprawnę psiankowatych (pomidor, bakłażan)
• Nie wskazana uprawa buraków cukrowych
• Stanowisko po zbożach – nie stanowi zagrożenia rozprzestrzeniania Cms

📋 4. Nawożenie i nawadnianie

Nawożenie mineralne

• Optymalne proporcje N:P:K jak 1:1:1,5-2
• Sprzyja szybkiej mineralizacji substancji organicznej
• Wysoka zawartość fosforu (P) i azotu (N) obniża odporność na Cms
• Bor i miedź podwyższają odporność na chorobę

Nawadnianie

• Przeżywalność Cms jest niższa w glebie wilgotnej
• Na polach porażonych zaleca się utrzymywanie optymalnej wilgotności gleby
• Unikać wysadzania na polach okresowo zalewanych o niedostatecznym drenażu

📋 5. Pielęgnacja

Zwalczanie chwastów

• Utrzymywać pełną czystość na plantacjach i w zmianowaniu
• Bezwzględnie zwalczać samosiewy ziemniaka w uprawach następujących po zbiorze
• W uprawie nasiennej unikać mechanicznego zwalczania chwastów

Ograniczanie samosiewów

• Przestrzeganie zasad dobrej praktyki minimalizującej udział bulw drobnych
• Odpowiednia regulacja maszyn zbierających
• Nie stosowanie głębokiej orki po zbiorze – wymarznięcie bulw w wierzchniej warstwie
• Uwaga na samosiewy po ciepłych zimach i pod głęboką okrywą śnieżną
• Niszczenie samosiewów herbicydami lub mechanicznie

📋 6. Lustracje plantacji

Zalecana kontrola zdrowotności pozwala na wczesne wykrycie porażenia.

Najlepszy moment obserwacji:

• Faza kwitnienia roślin
• 2 tygodnie po kwitnieniu (najbujniejsza masa nadziemna)
• Po opadach naturalnych lub 1 dzień po deszczowaniu

Objawy do obserwacji:

• Rośliny o zahamowanym wzroście
• Więdnięcie
• Żółknięcie między nerwami
• Zwijanie blaszek liściowych

Uwaga: Rozpoznanie choroby nie jest możliwe w przypadku infekcji latentnej. Z podejrzanych roślin należy pobrać próby (łodygi lub bulwy) i przekazać do laboratorium WIORiN.

📋 7. Zbiór, transport, przechowywanie i przerób

Przed zbiorem

• Wskazana kontrola czy bulwy nie są porażone przez Cms
• Warto wykonać test laboratoryjny w WIORiN (choroba często bezobjawowa)

Podczas zbioru i transportu

• Unikać zranień bulw przy zbieraniu, sortowaniu, transporcie
• Odpowiednio ustawić głębokość kopania
• Ograniczyć wysokość spadania ziemniaków
• Zabezpieczyć ostre krawędzie maszyn
• Każdą plantację (odmianę) zbierać oddzielnie
• Plon transportować do odrębnej komory lub na wydzielone stosy palet
• Oznakować plon jako jedną partię z danego pola

Dezynfekcja podczas zbioru

• Przed wejściem na drugie pole: oczyszczanie wszystkich maszyn i środków transportu
• Dezynfekcja elementów roboczych stykających się z bulwami
• Uprzątnięcie dróg komunikacyjnych z rozrzuconych bulw
• Wjazd przez zwilżone maty dezynfekujące

Przechowywanie

• Kontrola bulw pod kątem objawów bakteriozy
• Utrzymywanie właściwych warunków termicznych i wilgotnościowych
• Po sezonie: oczyszczenie i dezynfekcja przechowalni i wyposażenia
• Prowadzenie ewidencji czynności

Przerób

• Po rozładunku i obróbce jednej komory: oczyszczenie linii obróbczych, dezynfekcja powierzchni roboczych
• Nie lokalizować wysypisk odpadów w pobliżu przechowalni
• Natychmiastowa utylizacja odpadów lub przeznaczenie na paszę
• Dezynfekcja i wymiana wody po myciu danej partii
• Pakowanie w nowe opakowania opatrzone numerem ewidencyjnym
• Środki transportu przejeżdżają przez maty dezynfekujące

Eksport

• Partie przeznaczone na eksport zgłosić wcześniej do WIORiN
• Kontrola na obecność organizmów kwarantannowych
• Zabezpieczenie partii dla identyfikacji przez Inspektora

📋 8. Zasady czyszczenia i dezynfekcji

W przypadku organizmu kwarantannowego utrzymywanie agrofagów poniżej progu szkodliwości jest wykluczone. Działania profilaktyczne koncentrują się na lokalizacji i likwidacji źródeł infekcji.

Zasady ogólne

• Przed dezynfekcją: oczyścić powierzchnie z zanieczyszczeń, wstępnie umyć
• Powierzchnie oczyszczać, myć i dezynfekować „od góry do dołu” i „od wnętrza ku wyjściu”
• Bezwzględnie przestrzegać zaleceń producenta (stężenie, czas działania)
• Środki zmniejszające napięcie powierzchniowe zalecane dla powierzchni porowatych (drewno, juta, beton)

Bezpieczeństwo

• Zabiegi wykonują wyłącznie osoby przeszkolone
• Odzież ochronna: gumowe buty, kombinezon, rękawice, okulary, maska
• Uwaga na instalację elektryczną w pomieszczeniach
• Zabezpieczenie przed przedostaniem się roztworów do środowiska
• Zabiegi na wolnym powietrzu w miejscach zacienionych, zacisznych
• Uwaga na kierunek i siłę wiatru

Warunki optymalne

• Temperatura otoczenia: 15-20°C (największa skuteczność)
• Przy niższej temperaturze – wydłużyć czas aplikacji
• Wyższa temperatura korzystnie wpływa na skuteczność, ale zbyt wysoka powoduje szybsze parowanie
• Zbyt duża twardość wody zmniejsza efektywność

Dobór preparatów

W Integrowanej Produkcji zalecane stosowanie w pierwszej kolejności środków biobójczych bezpiecznych dla środowiska, zdrowia zwierząt i ludzi:

• Preparaty pochodzenia roślinnego (czosnek, grejpfrut) – wiedza o skuteczności ograniczona
• Preparaty dopuszczone do stosowania w Polsce – aktualna lista na stronie Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych

Rotacja preparatów

• Naprzemienne stosowanie preparatów o różnym mechanizmie działania
• Zapobiega nabywaniu odporności przez bakterie (szczególnie na czwartorzędowe związki amoniowe)

Maty i śluzy dezynfekcyjne

• Systematyczne oczyszczanie
• Uzupełnianie braków dezynfektanta
• Najlepsze środki: aldehydy, czwartorzędowe związki amoniowe, fenol
• Odpowiednie oznakowanie
• Nie stosować środków na bazie alkoholu (szybkie parowanie)

Rejestr zabiegów

• Prowadzić systematyczny rejestr mycia i dezynfekcji
• Dla każdego miejsca produkcji, środków transportu, sprzętu
• Uzupełnianie ubytków w matach i śluzach

📋 9. Inne działania zapobiegawcze

• Rozdzielić produkcję sadzeniaków od ziemniaków konsumpcyjnych
• Unikać wypożyczania maszyn między różnymi miejscami produkcji
• Zminimalizować ilości przejazdów przez plantację
• Pojazdy przejeżdżają tymi samymi redlinami
• Utylizować wszelkie odpady
• Zgłaszać do WIORiN wszystkie przypadki podejrzeń o zakażenie

📋 Podstawy prawne i dokumenty

📋 Rozporządzenia krajowe

• Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 6 kwietnia 2007 r. w sprawie szczegółowych sposobów postępowania przy zwalczaniu i zapobieganiu rozprzestrzeniania się bakterii Clavibacter michiganensis ssp. sepedonicus (Dz.U. z 2007 r. Nr 70 poz. 472) z późniejszymi zmianami (z dn. 29 kwietnia 2011 r. – Dz.U. Nr 94 poz. 556 oraz z dnia 10 maja 2012 r. – Dz.U. poz. 495)

📋 Dyrektywy unijne

• Dyrektywa Rady 93/85/EWG z dnia 4 października 1993 r. w sprawie zwalczania bakteriozy pierścieniowej ziemniaka (Dz.U. L 259 z 18.10.1993)
• Dyrektywa Komisji 2006/56/WE z dnia 12 czerwca 2006 r. zmieniająca załączniki do dyrektywy Rady 93/85/EWG

📋 Metodyki i publikacje

• Metodyka Integrowanej Produkcji Ziemniaka: http://piorin.gov.pl/publikacje/metodyki-ip/
• Metodyka Integrowanej Ochrony Ziemniaka: http://www.ior.poznan.pl/861,ziemniak-dla-producentow.html
• Zalecenia Ochrony Roślin IOR-PIB: http://www.ior.poznan.pl/42,serie-wydawnicze.html

📋 Rejestry

• Rejestr środków ochrony roślin: https://bip.minrol.gov.pl
• Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych: http://bip.urpl.gov.pl/produkty-biobojcze

📋 Kontakt

Główny Inspektorat Ochrony Roślin i Nasiennictwa
al. Jana Pawła II 11, 00-828 Warszawa
tel. 22 652-92-90
fax 22 652-93-03
e-mail: gi@piorin.gov.pl
www.piorin.gov.pl

Dane adresowe Wojewódzkich Inspektoratów: http://piorin.gov.pl/wiorin/

📚 Źródła

• Opracowanie: Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin – Państwowy Instytut Badawczy, Bydgoszcz i Jadwisin
• Ulotka informacyjna PIORiN (PDF)