📋 Zasięg występowania
Szkodnik jak dotąd jest stwierdzany tylko w Ameryce Północnej (Kanada, Meksyk, USA).
🔬 Morfologia
Larwy są beznogie, kremowe, o ciele zwężającym się ku przodowi, długości 8-9 mm. Poczwarka typu wolnego, przyjmuje postać bobówki. Dorosłe muchówki mają długość ok. 5 mm. Ciało generalnie jest barwy czarnej, z parą przezroczystych skrzydeł z czarnymi pasami ułożonymi w formie zygzakowatej i odwłokiem z białymi poprzecznymi paskami. Identyfikacja szkodnika do gatunku możliwa jest na podstawie analizy cech morfologicznych owadów dorosłych, gdyż różnice morfologiczne między poszczególnymi gatunkami z rodzaju Rhagoletis są niewielkie.
🔄 Sposoby rozprzestrzeniania
Dorosłe muchówki mogą przelatywać na niewielkie odległości. Na większy dystans szkodnik może rozprzestrzeniać się wraz z owocami oraz materiałem szkółkarskim roślin żywicielskich.
🛡️ Zwalczanie
Usuwa się i niszczy porażone owoce, a nawet całe drzewa. W celu ograniczenia liczebności owadów dorosłych stosuje się opryski insektycydami. Stosowanie pułapek feromonowych pozwala na monitoring występowania szkodnika oraz ograniczenie jego liczebności.
📋 Wymagania fitosanitarne
W Polsce gatunek Rhagoletis pomonella podlega obowiązkowi zwalczania, jako jeden z gatunków nasionnicowatych (Tephritidae) nieeuropejskich.
🔍 Metody wykrywania
Do wykrywania stosuje się: pułapki, pułapki feromonowe, wabiące atraktanty, atraktanty. Szczegółowe protokoły diagnostyczne dostępne są w standardach EPPO (PM7).
📷 Galeria
🔬 Morfologia i cykl życiowy
Dorosłe muchówki: Samice około 5,2 mm, rozpiętość skrzydeł 9,3 mm; samce mniejsze – 3,9 mm, skrzydła 7,5 mm. Charakterystyczny wzór skrzydeł w kształcie litery „F”. Tarcza piersiowa (scutum) głównie czarna z 2-4 podłużnymi szarymi paskami.
Jaja białe, gładkie, wydłużone, około 0,73 mm długości, składane pod skórkę owoców.
Larwy przechodzą 3 stadia, dojrzałe osiągają około 7 mm. Beznożne, białokremowe, typowe larwy muchówek.
Cykl życiowy:
- Jaja wykluwają się w 3-7 dni (lipiec-wrzesień)
- Larwy żerują 2-5 tygodni w miąższu owoców
- Przepoczwarczenie w glebie – większość poczwarek zimuje
- Dorosłe wychodzą następnego lata
- Część poczwarek może pozostawać uśpiona przez kilka zim lub ukończyć rozwój w jednym sezonie
🌿 Rośliny żywicielskie
Główny żywiciel uprawny:
- Malus domestica – jabłoń domowa (główny żywiciel od ok. 1850 roku, gdy jabłonie wprowadzono do Ameryki)
Pierwotny żywiciel: Głóg (Crataegus spp.) – gatunek przeszedł przeskok żywicielski (host shift) na jabłonie.
Rozszerzony zakres żywicieli (ponad 60 taksonów z rodziny różowatych):
- Ponad 34 gatunki głogu (Crataegus)
- Owoce uprawne: morela, czereśnia, wiśnia, śliwa europejska, brzoskwinia, grusza pospolita i azjatycka
- Ozdobne: Cotoneaster (irga), Pyracantha (ognik), Rosa, Sorbus (jarząb)
⚠️ Objawy i szkody
Zewnętrzne objawy:
- Wgłębienia od nakłuć do składania jaj
- Przebarwienia wokół miejsc nakłuć
- Charakterystyczne ciemne „oczka” na skórce
Uszkodzenia wewnętrzne:
- Tunele larwalne w miąższu owocu
- Brązowienie i rozkład tkanki wokół żerowisk
- Przedwczesne opadanie zaatakowanych owoców
- Owoce całkowicie niezdatne do sprzedaży
Nawet jeden otwór po składaniu jaj dyskwalifikuje owoc z rynku deserowego.
💰 Znaczenie ekonomiczne
Poważny szkodnik kwarantannowy jabłek w Ameryce Północnej, potencjalnie ograniczający eksport do wielu rynków.
Oszacowane straty:
- Stan Waszyngton (USA): Przy niekontrolowanym rozprzestrzenieniu straty 510-557 milionów USD rocznie
- Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) zidentyfikował większość regionów sadowniczych Europy Południowej i Środkowej jako wysoce sprzyjające zadomowieniu
Polska jako producent jabłek: Jako jeden z największych producentów jabłek w Europie, Polska byłaby szczególnie zagrożona – konsekwencje dla eksportu i koszty ochrony byłyby ogromne.
🌍 Rozprzestrzenienie geograficzne
Zasięg rodzimy: Wschodnia Ameryka Północna i Meksyk.
Obecne występowanie:
- Cała wschodnia Ameryka Północna – od Meksyku po południowe prowincje Kanady
- Inwazja do zachodniej Ameryki Północnej – mimo niższej różnorodności genetycznej populacji zawleczonych
Status w Europie: EPPO klasyfikuje jako szkodnik A1 – nieobecny w Europie, ale stanowi znaczące ryzyko inwazji.
Analiza ryzyka: Większość sadowniczych regionów Europy (w tym Polska) klimatycznie odpowiednia dla zadomowienia.
🛡️ Metody zwalczania
Metody agrotechniczne:
- Usuwanie i niszczenie opadłych i zarażonych owoców
- Eliminacja dzikich i opuszczonych drzew-żywicieli w pobliżu sadów
Zwalczanie chemiczne:
- Organofosfory, pyretroidy, spinosyns
- Neonikotydoidy, diamidy
- Skuteczność od dobrej do doskonałej
Metody alternatywne:
- Przynęty toksyczne (GF-120) – mniejsze zużycie pestycydów
- Insektycydy glebowe przeciw poczwarkom
- Czerwone kule pokryte lepikiem – wykorzystują wizualną atrakcję owoców
- Feromony odstraszające składanie jaj (skuteczne ~3 tygodnie jeśli nie zmyte)
Nowe podejścia: Nicienie entomopatogenne obiecujące w zwalczaniu poczwarek.
🔍 Metody wykrywania i identyfikacji
Narzędzia przeglądowe:
- Żółte lepkie tablice z przynętą amonową (węglan amonu) – skutecznie odławiają obie płcie
- EFSA opracowała znormalizowane karty nadzoru dla państw członkowskich UE
Atraktanty:
- Węglan amonu lub źródła amoniaku – konsekwentnie skuteczne
- Populacje wschodnioamerykańskie reagują też na syntetyczne zapachy jabłkowe
Protokoły inspekcji (Waszyngton): Sad komercyjny uznaje się za zagrożony jeśli dorosłą muchę znajdzie się w promieniu 800 m od sadu – uruchamia obowiązkowe inspekcje przedtransportowe.
Badanie owoców: Podejrzane owoce wymagają przekrojenia w celu identyfikacji larw.
📋 Status kwarantannowy
Klasyfikacja UE: Kwarantannowy organizm szkodliwy A1 (Załącznik II A) – jeden z 20 priorytetowych szkodników UE od 2019 roku.
Lista EPPO: A1 – nieobecny w regionie, zalecany do ścisłej regulacji.
Wymagania handlowe:
- Jabłka z regionów zasiedlonych muszą pochodzić z obszarów produkcji wolnych od szkodnika potwierdzonych 3-miesięcznymi inspekcjami przed zbiorem
- Alternatywnie: zatwierdzone zabiegi
Obróbka chłodnicza (skuteczna):
- 3,3°C przez >90 dni, LUB
- 0°C przez >40 dni
Rośliny z korzeniami: Muszą być wolne od gleby lub z glebą poddaną obróbce i nie mogą mieć owoców. Niektóre jurysdykcje całkowicie zakazują takiego importu.
⚠️ Postępowanie przy wykryciu
Rhagoletis pomonella jest agrofagiem priorytetowym dla którego opracowano plan awaryjny. W przypadku podejrzenia wystąpienia w sadach jabłoniowych należy niezwłocznie powiadomić PIORiN. Monitoring prowadzony jest przy użyciu pułapek feromonowych i wizualnych kontroli owoców. Porażone owoce wykazują charakterystyczne tunele larwalne i przedwczesne opadanie. Szczegółowe procedury określa plan awaryjny PIORiN.